Covid-19 salgını sürecindeki en büyük kurtarıcılarımızdan biri; maskeler. Birtakım ülkelerde halk maskesini takmadan sokağa adım atmazken, dünyanın birçok ülkesinde de virüs tehdidine karşın sokaklarda maskesiz dolaşan milyonlarca insan var. Dr. Öğr. Üyesi Dilek Karakulak’a nazaran ise; “Toplum kültürü maske takma davranışında değerli bir rol oynuyor” dedi.
Dünya genelinde artan vak’alarla birlikte pandemi salgını devam ederken; her türlü ikazlara karşın maske takmayan, fizikî ara kurallarına uymayan birçok kişi neredeyse her toplumda görülüyor. Hükümetlerin aldıkları kararların ve tıbbi tavsiyelerin toplum içerisinde yaşayan bireylerin davranışlarını şekillendirdiğini kaydeden Bahçeşehir Üniversitesi (BAU) İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Psikoloji Kısmı’ndan Dr. Öğr. Üyesi Istek Karakulak’a nazaran; “Toplumsallık eğilimi daha yaygın olan kültürlerde, bireyler diğerlerinin iyi olma hallerini ve küme içindeki nizam ve huzurun korunmasını daha çok önemserler. Bu kültürlerde topluma ahenk sağlamak, toplum norm ve kurallara riayet etmek ve etmeyenleri kınamak daha yaygın olarak görünmektedir. Lakin bu illaki bu kültürlerin kurallara daha iyi ahenk sağlayacakları manasına gelmez. Zira Covid-19 önlemlerine uyulup uyulmaması tüm bir toplumun sıhhatini maksat alan, sonuçları direkt görünmeyen ve fakat uzun vadede tesirli olan bir davranıştır; kısaca bir toplumsal sorumluluk problemidir. Bu noktada ise, bireyci kültürler daha avantajlı olabiliyor. Özetleyecek olursak, toplum kültürü maskeyi benimseme ve bu davranışı içselleştirme konusunda etkilidir” açıklamasında bulundu.
“Türkiye birçok batılı ülkelerden daha iyi”
Asya ülkeleri ile batılı ülkeler ortasında maske kullanımında fark olmasının SARS salgınının neden olduğu acıların bölgedeki ülkelerin hafızasında taze olması ile de mümkün olabileceğine vurgu yapan Dr. Dilek Karakulak; “Bu manada evvelki SARS deneyimi bu virüsün daha ciddiye alınıp önlemlerin toplum seviyesinde daha istikrarlı olarak uygulanmasına tesir etmiş olabilir. Ama bundan bağımsız olarak, kelam konusu Asya ülkelerinin kültürel yapılarının daha tesirli olacağını düşünüyorum. Asya ülkelerinin birçoğu batılı ülkelerden daha fazla hiyerarşik yapıyı kabullenir ve kurallara riayet eder; daha az bireycidir ve uzun vadeli bir bakış açısına sahiptir. Asya ülkeleri kurallara boyun eğmeye, toplum içi huzuru ve ahengi muhafazaya, ve kısa vadeli ferdi kazanımları uzun vadeli toplum kazanımlarına feda etmeye batılı ülkelerden daha yatkındır. Geçtiğimiz haftalarda yayınlanan ve 67 ülkenin verisini tahlil eden geniş çaplı bir çalışma ise, milliyetçi bir kimliği benimsemenin önlemlere ahenk ile bağlı olduğunu buldu. Bu manada, Türkiye birçok batılı ülkeden daha iyi bir durumda olabilir” dedi.
“Toplumsal sorumluluğu benimseyenler maske takıyor”
‘Bana bir şey olmaz’ kanısının maske takmamayı açıklamanın ferdi boyutu olduğunu belirten Dr. Dilek Karakulak; “Kişilerin kendini müdafaa motivasyonu önlemlere ahengi artıran faktörlerden bir adedidir. Virüsü tehlikeli ve tehdit olarak algılamayan, kendini virüse karşı güçlü olarak gören bireylerin bu motivasyonları düşük olacaktır. Münasebetiyle, bu manada aksiyon alma ihtimalleri da düşük olacaktır. Lakin bu işin bir de toplumsal boyutu var. Virüsü şahsi bir tehdit olarak görmeyenler, lakin oburlarının hayatını müdafaayı toplumsal sorumlulukları olarak kabul etmişler ise maske takacaktır” diyerek; “Bu yüzden toplumsal sorumluluğu gaye alan davetlerde bulunmak bilhassa virüsü tehdit görmeyen bireylerin önlemlere ahengini artırmak ismine önemlidir” sözlerini kullandı.
“Şahsi rahatlıklar uzun bir müddet ikinci plana atılmalı”
Dr. Istek Karakulak “Maske takmak bireylere kısa vadede ‘zor gelebilir’; ve birey uzun vadede oluşan toplumsal sonuçları göz arkası ederek anlık ve bencil dürtülerine yenik düşebilir ve bu yüzden maske takmayabilir” dedi. Toplumdaki tüm bireylerin kendi rahatlıklarını ikinci plana atıp maskelerini takmaları halinde bunun herkesin faydasına olacağını hatırlatan Dr. Istek Karakulak; “Ancak bu formda pandemiyi süratlice atlatıp, ‘(yeni) normal’ hayata dönebileceğiz” açıklamalarında bulunarak, bunun için tüm toplumun ortak ve işbirlikçi hareket etmesi gerektiğinin altını çizdi. Dr. Dilek Karakulak; “İlk etapta işbirlikçi olup maske takan bir birey dahi önlemlere uymayan ve maskeyi takmayan başka bireyler gördükçe, kısa vakitte işbirlikçi davranmaktan vaz geçecektir. ‘Kimse maske takmıyor ise, ben neden takayım?’ kanısı yer edecektir ve maske takmaktan vaz geçecektir. Psikoloji literatüründe biz buna ‘Kamusal Mülkiyet Trajedisi’ diyoruz” dedi.
“Ağır cezalar insanların önlemleri benimsemesine mahzur oluyor”
Cezaların davranışları yalnızca kısa vadede değiştirebileceğini beyan eden Dr. Dilek Karakulak, cezaların ortadan kaldırıldığında yahut bireylerin ‘yakalanmayacağını’ düşündüğü an, önlemlere riayetin önemli manada düşeceğinin altını çizdi. “Bunun örneklerini sokağa çıkma kısıtlamalarının olduğu devirde çokça gördük; ne vakit ki yasaklar ortadan kalktı, beşerler hiç olmadığı kadar sokaklara akın ettiler” diye açıkladı. Pekala bu neden oluyor? Aslında çok kolay. Beşerler kendi davranışları için münasebetler ararlar, örneğin kendilerine ‘Ben neden bu maskeyi takıyorum?’ diye sorarlar. Maske takmayanlara ağır cezalar uygulandığında beşerler büyük ölçüde bu davranışı kendilerince ‘Cezadan kaçınmak için’ olarak açıklayacaktır. Ve aslında sorun tam da burada başlıyor. Zira birey davranışını büyük ölçüde cezalara bağladığı an, o davranışın asıl emelini ve münasebetini gözden kaçırır ve davranışı benimseme bahtını kaybeder. Fakat cezalar çok ağır değil ise yahut büsbütün yok ise, maske takan bir birey bu davranışı değerli bulduğu için yaptığına kanaat getirebilir ve maske takmayı içselleştirir” diyerek kelamlarına devam etti. Bu bağlamda, uzun vadeli bir değişimi elde etmek için cezaların çok tesirli olmayacağını söz eden Dr. Dilek Karakulak, ağır yaptırımların aslında önlemlere uyma motivasyonunu uzun vadede düşürdüğünün altını çizerek kelamlarını tamamladı.
Memurlar
