Türkiye’nin, Avrupa İnsan Hakları Duruşmasındaki (AİHM) ihlal davalarını azaltmak hedefiyle 23 Eylül 2012’de getirdiği Anayasa Duruşmasına kişisel müracaat hakkı, ortalarında ünlülerin, siyasetçilerin, çocuğuna kendi soyadını vermek isteyen boşanmış bayanların, şiddet mağdurlarının da bulunduğu 272 bin kişinin “umudu” oldu.
AA muhabirinin derlediği bilgilere nazaran, uygulamanın başladığı 2012’de müracaat sayısı 1342 iken, sonraki süreçte müracaat sayısında büyük artış yaşandı.
Bu sayı 2013’te 9 bin 897, 2014’te 20 bin 578, 2015’te 20 bin 376 oldu. Anayasa Duruşmasına en yüksek müracaat sayısı 80 bin 756 ile 2016’da gerçekleşti. Bu sayı 2017’de yarı yarıya azalarak 40 bin 530 olarak belirlendi. 2018’de ise müracaat sayısı 38 bin 186’ya düştü.
Geçen yıl 42 bin 971, bu yıl 1 Ocak-30 Haziran devrinde ise 18 bin 36 müracaat yapıldı. Böylelikle Anayasa Duruşmasının kapısı, ferdî müracaat hakkının uygulanmaya başladığı 23 Eylül 2012’den 30 Haziran 2020’ye kadar geçen müddette 272 bin 672 kere çalındı.
Bugüne kadar ortalarında ünlülerin, siyasetçilerin, emeklilerin ve memurların da olduğu binlerce kişinin çeşitli tezlerle ferdî müracaat yaptığı Yüksek Duruşma tarafından müracaatların 236 bin 407’sini karara bağlanırken, duruşmada karar bekleyen 36 bin 265 evrak bulunuyor.
– 9 bin 899 ferdî müracaatta ihlal tespiti
Sonuçlanan müracaatlardan 212 bin 675’ini “kabul edilemez” bulan Anayasa Duruşması, 9 bin 682 belgede hak ihlali tespit etti. Bir evrakta bir yahut birden fazla hakkın ihlal edildiği kararı verilmesi nedeniyle bu başvurulardaki ihlal sayısı 9 bin 899 oldu.
Yüksek Duruşmanın verdiği ihlal kararları ortasında uzun yargılamalar değerli bir yer tuttu. İhlal kararlarından yüzde 52,9’unu “adil yargılanma hakkının ihlali” oluşturan Anayasa Duruşması, bu mevzuda 5 bin 241 karar verdi.
– Yüksek Duruşmanın yol gösteren örnek kararları
Anayasa Duruşmasının 2015’teki “boşanan annenin çocuğuna soyadı vermesine” ait kararı, pek çok boşanmış anneye yol gösterdi. 2015’teki kararıyla boşandıktan sonra velayeti kendisine geçen çocuğuna kendi soyadını verme isteği reddedilen anneyi haklı bulan Duruşma, annenin Anayasa’nın 20. unsuruyla garanti altına alınan aile hayatına hürmet hakkının ihlal edildiğine hükmetti. Bu kararın akabinde açılan pek çok davada boşanan annelerin çocuklarına soyadlarını vermesinin önü açıldı.
Anayasa Duruşması, kamuoyunun gündeminde yer alan şiddete uğrayan bayanlar hakkında uygulanan müdafaa önlemlerinin vaktinde uygulanmamasıyla ilgili de değerli bir karara imza attı ve şiddet gören bayanı müdafaa önlemlerinin gecikmesini hak ihlali saydı.
Yüksek Duruşma, eşinden şiddet gördüğü ve mevt tehdidi aldığı için kendisi ve oğlunun kimlik bilgileri ve adresinin değiştirilmesini isteyen bayan hakkında gerekli önlemlerin uygulanmasında ortaya çıkan aksaklık ve gecikmeler nedeniyle bayanın maddi ve manevi varlığının korunması hakkının ihlal edildiğine karar verdi.
Anayasa Duruşması, “şiddet gören kadınlar”la ilgili bir diğer kararında da şiddet uygulayan kocası hakkında istediği “zorlama hapsi” talebi duruşma tarafından reddedilen bayanın, maddi ve manevi varlığının korunması hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaştı.
Yüksek Duruşma, bir öteki bayanın müracaatında ise eşinin borcundan ötürü oturdukları aile konutuna gelen hacze karşı açtığı dava “ehliyet yönünden” reddedilen bayanın aile hayatına hürmet hakkının ihlal edildiği tespitini yaptı. Münasebette, “Aile konutunun haczedilmesine karşı borçlunun eşinin de yargı yoluna gitmekte tüzel faydasının olduğu değerlendirildiğinde aile konutu garantisinden kaynaklanan haklarını ileri sürebilme ve bunları yargı mercilerinde tartıştırabilme imkanına sahip olması gerekir.” tabirine yer verildi.
Anayasa Duruşmasının son günlerde verdiği kıymetli bir karar da şu ana kadar verilen en yüksek tazminat olarak kayıtlara geçti. Anayasa Duruşması, nitelikli cinsel taarruz sonucu gebe kalan genç bayanın gebeliğin sonlandırılması talebinin reddedilmesini hak ihlali sayarak müracaatçıya 100 bin lira tazminat ödenmesine karar verdi.
– Başörtüsü kararları
Kişisel müracaat hakkı tanındığından bu yana pek çok mağdurun başvurduğu Anayasa Duruşması, süreçte başörtüsüyle ilgili de değerli kararlara imza attı.
Başörtüsüyle duruşmaya alınmadığı için kişisel müracaatta bulunan avukatın haklarının ihlal edildiğine karar veren Anayasa Duruşması, başörtüsü kullandığı gerekçesiyle devlet memurluğundan çıkarılan bayanın da din özgürlüğünün ihlal edildiğine hükmetti.
Yüksek Duruşma, başörtüsü yasağından ötürü üniversiteden ilişiği kesilen öğrencinin aldığı bursları iade etmek zorunda kalmasını, din özgürlüğü ve eğitim hakkının ihlal edilmesi olarak gördü.
– Emekçiler ve sendikal haklar
Ayrıyeten, sendikal haklara ait değerli kararlara imza atan Anayasa Duruşması, sendika hareketine katıldığı için ihtar cezası verilen öğretmenlerin, toplantı ve şov yürüyüşleri kanununa muhalefet ettikleri gerekçesiyle ceza alan birtakım göstericilerin yaptıkları kişisel müracaatlarda da ihlal tespit etti. Yüksek Duruşma, ferdi müracaatlar üzerine haksız yere işten çıkarılan çalışanların yanı sıra emekli aylıklarıyla ilgili de değerli kararlar aldı.
– Örnek “mobing” kararı
Çalıştığı kurumdan haksız yere tayin edildiği, sistemli ve daima biçimde ruhsal tacize maruz bırakıldığı, tesirli bir giderim ve muhafaza imkanından yararlandırılmadığı savlarıyla kişisel müracaatta bulunan veteriner doktorun müracaatında da ihlal kararı çıktı. Anayasa Duruşmasının bu mobing kararının gerekçesindeki, “psikolojik taciz (mobing) mahiyetindeki davranışların oluşmaması için tesirli tedbirler alınmaması, müracaatçının uğradığı ziyanların giderilmemesi nedeniyle kamusal makamlarca üstlenilmesi gereken olumlu yükümlülüklerin yerine getirilmediği” tespitleri örnek karar olarak yerini aldı.
– Soma faciası
Manisa’nın Soma ilçesinde 13 Mayıs 2014’te meydana gelen maden faciasında hayatını kaybedenlerin yakınları da haklarını Anayasa Duruşmasında aradı. Yüksek Duruşma, ölenlerin ailelerinin yaptığı ferdî müracaatta, maden faciasına ait Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı vazifelileri hakkında soruşturma müsaadesi verilmemesi nedeniyle ihlal kararı verdi.
– Enteresan müracaatlar
Anayasa Duruşmasına, “yüksek ezan sesi”nden, “ramazan davulu”na, bebeklere yapılan zarurî aşılara kadar çok farklı mevzularda ferdî müracaat yapıldı.
Konutunun etrafındaki cami ve mescitlerden sabah saatlerinde yüksek sesli ezan okunmasından rahatsız olan kişinin yaptığı ferdi başvuruyu kabul edilemez bulan Anayasa Duruşması, ramazan ayında gece davul çalınması nedeniyle oluşan gürültüden rahatsız olan kişinin yaptığı kişisel başvuruyu da kabul etmedi.
Vejetaryen olması nedeniyle et ve türevlerinden oluşan besin unsurlarından yemediğini belirterek cezaevinde protein gereksiniminin dış kantin aracılığıyla karşılanmasını isteyen bir hükmülü de hakkını aramak için Anayasa Duruşmasının yolunu tuttu. Yüksek Duruşma, vejetaryen mahkumu haklı buldu.
Anayasa Duruşması, bir diğer müracaatta, anne babası istememesine rağmen, yeni doğan bebeğe çocukluk devri aşılarının uygulanmasının hak ihlali olduğuna hükmederken, bebeklerden topuk kanı alınmasını ihlal saymadı.
Bir dilencinin başvurusu da Anayasa Duruşması gündeminde yerini aldı. Zabıtaya yakalanan ve üzerinden çıkan 26 çeyrek altın, 12 cumhuriyet altını, bir bilezik ve 1633 liranın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilen dilencinin, mülkiyet hakkının ihlal edildiği gerekçesiyle ferdi müracaatta bulunduğu Yüksek Duruşma, müracaatçının mülkiyet hakkının ihlal edilmediğine karar verdi.
Anayasa Duruşmasının gündemine “Ermeni Patrikliği seçimi” de geldi. Yüksek Duruşma, Türkiye Ermenileri Patrikliği seçimi yapılması talebinin reddedilmesinde din özgürlüğü hakkının ihlal edildiğine hükmetti.
– Yarım asırlık davalara tazminat
Anayasa Duruşması, açtıkları çeşitli davalar yıllarca süren vatandaşlara da umut oldu. Yüksek Duruşma, birçok kararında, davası 30, 40 hatta 50 yıldır süren müracaatçıların, makul müddette yargılanma haklarının ihlal edildiğine karar vererek, müracaatçılara çeşitli ölçülerde tazminat ödenmesine hükmetti.
– Ünlüler de Yüksek Duruşmanın yolunu tuttu
Anayasa Duruşması, “uyuşturucu unsur ticareti yapma” cürmünden cezaevine giren müzikçi Deniz Seki’nin hak ihlali teziyle yaptığı ferdi başvuruyu, “açıkça destekten yoksun” olduğu gerekçesiyle kabul edilemez buldu.
Oyuncu Berrak Tüzünataç da kişisel müracaatta bulunan ünlüler ortasında yer aldı. Anayasa Duruşması, bir diğer ünlü oyuncuyla balkonda çekilen imgeleri haber yapılan oyuncu Berrak Tüzünataç’ın yaptığı müracaatta, Tüzünataç’ın “maddi ve manevi varlığının korunması hakkı”nın ihlal edilmediğine karar verdi.
Anayasa Duruşması, TÜİK tarafından gerçekleştirilen Hanehalkı Bütçe Anketi’ne geçerli bir mazeret olmaksızın katılmadığı gerekçesiyle hakkında idari para cezası uygulanan sunucu Defne Samyeli’nin yaptığı ferdi müracaatta hak ihlali olmadığına hükmetti.
Yazdığı senaryolar kullanılarak çekilen 347 sinemanın televizyonlarda müsaadesiz gösterilmesi nedeniyle açtığı telif hakkı davası reddedilen Türk sinemasının emektar senaristlerinden Safa Önal, mülkiyet hakkının ve makul müddette yargılanma haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle Anayasa Duruşmasına kişisel müracaatta bulundu. Duruşma, yürürlükteki hukuk kurallarına nazaran, senaryo muharriri olan müracaatçının bu sinema sinemaları üzerinde rastgele bir mülkiyet hakkı bulunmadığı tespitini yaparak, Önal’ın mülkiyet hakkının ihlal edilmediğine karar verdi.
– FETÖ sanıklarına ret
Fetullahçı Terör Örgütü’nün (FETÖ) darbe teşebbüsünün akabinde Anayasa Duruşmasına yapılan ferdi müracaat sayısında önemli artış görüldü. Yüksek Duruşma, FETÖ mensuplarının ferdî müracaatlarında çoklukla ihlal tespit etmedi.
ByLock kullanımının tek başına kanıt sayılıp sayılmayacağı tartışmaları sürerken, Anayasa Duruşmasının yaptığı “ByLock” tespitleri başka darbe davası sanıkları için de örnek teşkil etti. Yüksek Duruşma, örgütün zımnî haberleşme sistemi ByLock kullanımını, tutuklanma için kuvvetli kuşku saydı.
Memurlar
