Selçuk Üniversitesinin yürütücülüğünü yaptığı Kovid-19 mRNA aşı projesinin Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) bünyesinde olan 8 aşı çalışmasından biri olduğunu lisana getiren Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Genetik Ana Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. Tülin Çora, “Dünya üzerinde 2 bin civarında aşı projesi yürütülmektedir. Dünya Sıhhat Örgütü bu aşı projelerinden 165 adedini izlem listesine dahil etmiştir. Selçuk Üniversitesinden de iki aşı projesi bu listeye dahil oldu. Çalışmakta olduğumuz aşı projemiz de Dünya Sıhhat Örgütü’nün izlem listesindedir. Üniversitemizde ayrıyeten Prof. Dr. Osman Erganiş tarafından yürütülen Kovid-19’a karşı inaktive aşı projesi de bu listede yer almaktadır.” diye konuştu.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün takibinde bulunan aşı projelerinde Kovid-19’a karşı farklı aşı stratejileri kullanıldığını söyleyen Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Kovid-19 mRNA Aşı Proje Yürütücüsü Doç. Dr. Az Koçak şunları kaydetti:
“Bunlar inaktive, protein subunit, replike olmayan viral vektör, adenovirüs, rekombinant, DNA ve RNA temelli aşılar olarak gruplandırılmaktadır. Dünya Sıhhat Örgütü’nün izlem listesinde 14 adet RNA teknolojisinin kullanıldığı aşı yer almaktadır. Bizim projemiz de bunlardan birisi olmuştur. In-vivo seviyede mRNA aşıları yoğunluklu olarak kansere yönelik aşılar olarak şekillenmiştir. Yakın devirde SARS ve MERS salgınları sürecinde bu teknoloji viral etkenlere karşı da uyarlanmaya başlanmış ve böylece mRNA aşıları 3. kuşak aşı teknolojileri ortasında yerini almıştır.
Sonrasında mRNA aşıları üzerinde odaklanan kıymetli merkezler ve kuruluşlar ortaya çıkmıştır. Bunların ortasında Kovid-19’a karşı aşı çalışmalarında da önde giden Moderna (ABD) ve BioNtech (Almanya) üzere kuruluşları saymak mümkündür. Biz de Kovid-19 pandemisi öncesinde kansere yönelik olarak bu mRNA aşı teknolojileri ile ilgilenmekte ve bilhassa bireye yönelik kanser tedavilerine imkan veren bu teknoloji üzerinde bilgi ve tecrübemizi artırmak için bir uğraş içerisindeydik. Daha evvel moleküler hususlarda çeşitli çalışmalar yaptığımız ve mRNA teknolojisinde kullanılan temel tekniklere yatkın, ülkemizin değişik üniversitelerinden hocalarımızla Kovid-19’a karşı mRNA tabanlı bir proje hazırlama sürecine girdik. Projemiz, çok kısa bir müddet içerisinde TÜBİTAK 1004 Mükemmeliyet Merkezleri Projesi kapsamında kabul edildi ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından oluşturulan Türkiye Kovid-19 Platformuna dahil edildi. Başka projelerden yaklaşık iki ay sonra yürürlüğe girmiş oldu.”
Çalışmalara fiili olarak Haziran ayında başlandıklarını bildiren Doç. Dr. Koçak şöyle devam etti: “Uygulamaya çalıştığımız aşı teknolojisinin dünyada da en yeni aşı teknolojilerinden birisi olması bu teknolojiye ilişkin literatürde detaylı protokollerin bulunmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle başlangıçta uzun bir müddet detaylı protokollerin oluşturulması için ağır uğraş sarf edildi. Uyguladığımız sistemin dizayna dayalı sentetik biyoloji tekniklerini içermesinden ötürü hedeflenen spesifik immün cevabı oluşturabilecek dizaynlar üzerinde çalışıldı. Oluşturduğumuz tasarım ve modifikasyonlar üzerinden kendi plazmidlerimizi dizayn ettik ve klonladık. Tek bir aşı modeli üzerinden değil hem doğal hem de modifiye tip dizaynlarla çoklu dizaynlar biçiminde ilerlemeye çalıştık. Oluşturduğumuz birtakım konstraktların in vitro transkriptlerini tamamlayarak hücrelere uyguladık ve burada oluşturduğumuz mRNA’ların fonksiyonel olduğunu belirledik. Şu anda mRNA’nın hem dayanıklılığını hem de immüjenitesini artırmak emeliyle modifiye ettiğimiz mRNA’nın in vitro transkripsiyon süreçlerine devam etmekteyiz. Gerçekleştirdiğimiz prototip aşılardan birisi, prefüzyon stabilize trimer aşı niteliği taşıyacaktır. Hayvan deneylerinde aktifliği gösterilmesi ile kısa müddette preklinik çalışmaları tamamlamayı hedeflemekteyiz. Yakın vakitte bir birinci örnek aşımızı oluşturmuş olacağız. Aşımızı oluşturduktan sonra hayvan deneylerine geçmeyi düşünüyoruz. Hayvan deneylerinden sonra artık faz çalışmalarına başlayabileceğimizi ümit ediyoruz”
Kovid-19 mRNA Aşı Proje Yürütücüsü Doç. Dr. Az Koçak, dünyada aşı çalışmalarında mRNA aşısını uygulayan kümelerin şu anda aşı konusunda önde olduğunu belirterek bu kümelerin insan uygulamalarında olumlu karşılık aldıklarını bildirdi.
Dicle Üniversitesi Öğretim Üyesi Proje Laboratuvar Koordinatörü Doç. Dr. İbrahim Yıldırım ise, “Gerçekleştirdiğimiz bu çalışma ülkemizdeki birinci mRNA aşı projesi niteliği taşımaktadır. Bizim projemiz de dünyada Kovid-19’a karşı geliştirilen sonlu sayıdaki mRNA aşı projelerinden biri pozisyonundadır. Çalışmalarımıza ağır bir biçimde devam ediyoruz. Hücre kültüründe denemelerimizi yaptık, sonraki çalışmalarımız ve testlerimiz devam ediyor.” dedi.
Selçuk Üniversitesinin yürütücülüğünde gerçekleşen aşı çalışmalarına katkı sağlayan kurumların olduğunu söz eden Doç. Dr. Yıldırım şunları söyledi: “Projemiz; Dicle Üniversitesi, Karatay Üniversitesi, İnönü Üniversitesi, İstinye Üniversitesi, Etlik Zübeyde Hanım Bayan Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi ve Uşak Üniversitesinden hocalarımızın katkılarıyla devam etmektedir. Çalışmamızda ayrıyeten asistanlarımız, yüksek lisans öğrencilerimiz, doktora öğrencilerimiz ve Tıp Fakültesi öğrencilerimizden oluşan genç bir araştırmacı kümemiz da yer almaktadır. Bu arkadaşlarımızın yüksek teknoloji içeren bu alanda yetişecek olmasını da projemizin bir çıkarı olarak görmekteyiz. Takımımız, dünyada aşı çalışmalarının öncüsü pozisyonundaki takımların standartlarında, immünite gelişimine neden olan bir aşı oluşturma uğraşındadır. Oluşturduğumuz aşının hayvan ve insan deneylerinde spesifik immün karşılığı oluşturmasını beklemekteyiz. Yakın vakitte dünyada bu işin öncüsü takımlar ölçeğinde, immünite gelişimine neden olan bir mRNA prototip aşısı geliştirmiş olacağımızı ümit ediyoruz. Bu birinci aşı denememizde elde edeceğimiz muvaffakiyet bizi bu çalışmalara daha çok motive edecektir. Bir daha bu türlü bir salgın olmasını istemememize karşın, muhtemel bir salgın durumunda böylece daha tecrübeli bir yer oluşturabilmemiz mümkün olacaktır. Bu süreçte TÜBİTAK başta olmak üzere, Selçuk Üniversitesi ve çalışmamıza bilim adamları ile dayanak veren başka üniversitelerimize teşekkür ediyoruz. Halkımıza yakın vakitte hoş haberler vermeyi ümit ediyoruz.”
Memurlar
