‘Sistemin geri dönüşü diye bir şey söz konusu değil’

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve sisteme yönelik çalışmalara ait AA’nın sorularını yanıtladı.

Yeni sistemin süratli karar alma ve karar almada sağladığı esnekliğin değerine işaret eden Oktay’a yöneltilen sorular ve yanıtları şu biçimde:

SORU: Türkiye son 2 yıldır başkanlık sistemiyle yönetiliyor. Siyasi olarak yeni bir üslup, yeni bir formül deniyoruz. Bu mevzuyu siz çalıştınız. Çalışmanın bütün ayakları sizin koordinasyonunuzda yürüyor. Başkanlık sistemini bizim için değerlendirmenizi rica edeceğim. Bu son 2 yılda başkanlık sistemi bize ne kazandırdı, hakikaten yararı oldu mu yoksa muhalefetin bahsettiği üzere, güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönmek mi tahlil? Bu mevzudaki son 2 yıllık deneyiminize dayanarak ne söylersiniz?

KARŞILIK: Soru kıymetli soru fakat bilhassa en başında şunu tabir etmek istiyorum. Bu mevzu Sayın Cumhurbaşkanımızın riyasetinde ve başkanlığında çalışılan bir mevzu Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. Aslında baktığımızda geriye dönük de onlarca yıllık bir hasretin sonucu, tartışmaların sonucu, bütün o tartışmalardan da süzüle süzüle gelen bir nokta. Yeni hükümet sistemine geçişe baktığımızda yeniden milletin çok önemli bedeller ödediği periyotlardan de geçerek, darbe periyotları de buna dahil, en son 2016’daki 15 Temmuz FETÖ darbe teşebbüsü de buna dahil. Oralardan alınan, ekonomik krizlerden alınan birçok dersle, siyasi krizlerden alınan birçok dersle süzüle süzüle gelen bir sistem aslında bu. Hem vatandaşımızın, kamuoyunun, sonrasında yeniden Meclis’in ve ardından vatandaşımızın da onayladığı bir sistemden bahsediyoruz. Hem evvelki sistemin içerisinde hem de şimdiki sistemin fiilen hem operasyonel manada hem de stratejik düzeyde bu işlerin içerisinde birisi olarak ben aslında yalnızca fikirlerimi değil tahminen yaşadığım deneyimleri de söz edebilirim. Aslında şunu ısrarla söz ediyoruz, bir, bu sistemin geri dönüşü diye bir şey kelam konusu değil artık. Biraz evvel de söz ettim, vatandaşlarımızın, milletimizin onayladığı, Meclis’in onayladığı bir sistemden bahsediyoruz. Birinci sefer darbelerle değil sivil iradeyle tartışılarak “Evet bu türlü Türkiye’yi çok daha aktif yönetiriz ve Türkiye yaptığı işlerden çok daha büyük randıman alır, sonuç alır” diye inanılan bir sistem. Hiçbir sistem alışılmış ki en son değildir, daima geliştirilir. Bizim de bunun için yaptığımız çalışmalar aslında geriye dönelim mi dönmeyelim mi çalışmaları hiçbir vakit olmamıştır. Biz bunu kendi içimizde de hiçbir vakit tartışmadık, tartışmayız da. Daha ileri nasıl gidebiliriz biz daima onu tartışırız. Recep Tayyip Erdoğan dediğinizde aslında bunun karşılığı olarak daima daha ileriye bakan, kendi koyduğu maksatlarla kendisi yetinmeyen, o amaçlara kendisi “Hayır, bunun ötesinde olmak zorundayız.” diyen bir başkan. Burada da birebir şeyi konuşuyoruz zati. Daima daha iyileştirilmesiyle ilgili çalışmalar. Bu çalışmaya baktığınızda da bir, geriye gidiş kelam sonusu değildir, iki, evvelki sistemle şimdikine baktığınızda yasama, yargı ve yürütme, şu anda oluşturulmak istenen algının tam karşıtı, evvelce bütün her şeyiyle iç içeyken artık büsbütün ayrışmıştır. Bu vakit alacaktır, milletimizin, kurumlarımızın bunu çok net olarak görüyor olması da vakit alacaktır. Algı tam zıddı oluşturuluyor aslında. Niçin büsbütün evvelkiyle şimdiki farklı diyorum? Yaşadığım deneyimden de söz ederek bunu söylüyorum. Seçim yapıyorsunuz, evvelki sistemi söylüyorum, seçimde şayet çoğunluk partisiyseniz, çoğunluğu almış bir siyasi partiyseniz Meclis’in çoğunluğunu oluşturuyorsunuz. Onun içerisinden bir hükümet oluşuyor. Meclis nedir? Meclis bütçe konusunda ve öbür hususlarda hükümeti de denetleyen bir yapıdır lakin içinden çıkan bir hükümet ve içinden çıktığı yapının başkanı olan bir başbakanı denetleme bahtı yok aslında, bu türlü bir şey kelam konusu değil. Meclis yasama yetkisini haiz bir yapıdır, münasebetiyle çıkardığı maddelerin neredeyse tamamına yakınının hükümet tarafından kendisine gönderilen, bakanlar heyeti kararıyla kendisine gönderilenleri çıkaran yahut çıkarmayan bir yapı. Çoğunluk kendisinde olduğu için de otomatik çıkaran bir yapı. Karşılıklı da bir denetleme kelam konusu değil aslında.

SORU: Yani denetim sistemi olmuyor.

YANIT: Yok. Geçmişe döndüğümüzde de bunu gördük, bunun krizlerini çok yaşadık. Artık dönüp de bu türlü süper bir şeydi de artık ona hasret üzere, eskiye hasret garip bir şey… Hoş atasözlerimiz var da artık söylemek istemiyorum burada. Bu kadar hoş, mükemmel sistemler vardı da 80 darbeleri, öncesinde yaşanan cumhurbaşkanlığı seçimiyle ilgili krizleri hatırlayın, siyasi krizleri, hükümet oluşturma krizlerini hatırlayın. Sonrasında 90’larda yaşanan vakaları hatırlayın. Yani “Hükümet kuruldu, kurulmadı. Yok efendim yetkisi şu kadardı, yetkisi bu kadardı.” ve her etapta da yeniden yalnızca yasama ve yürütme ortasındaki bunun netleştirilmesi kısmı da değil yeni sistemde onun ötesinde yürütmenin de yasamanın da başı olan cumhurbaşkanı ile yürütmenin başı olan başbakan ortasındaki siyasi uyuşmazlıkları ve oluşturduğu krizleri hatırlayın. Ekonomik krizleri, siyasi krizleri hatırlayın ve karar alma sistemindeki hantallığı hatırlayın.

SORU: Bu işin en can alıcı noktası burası mı karar alma sistemi mı?

KARŞILIK: Alışılmış ki. Yeni sisteme geçildiğinde aslında cumhurbaşkanlığı seçimi yapılıyor, seçim süreci biter bitmez cumhurbaşkanı kim olacak belirli, hükümeti kim kuracak belirli, hükümetin kim olacağı aşikâr. Hasebiyle hükümetin cumhurbaşkanlığında bir kabinesi var ve bu kabinede 83 milyondan rastgele birisi olabilir kaidelere uyan. Yani yalnızca yasamanın içerisinden de değil. Yasamanın içerisinden de biri olabilir artık lakin dışından da rastgele birisi olabilir. Ve bu aniden kabinenin oluşumuyla alakalı da size mükemmel bir portföy sağlıyor. Seçebileceğiniz seçenekler konusunda harika bir portföy sağlıyor cumhurbaşkanı için. Cumhurbaşkanı kim? Milletin iradesiyle gelen bir isim. Meclis’te nasıl cumhurbaşkanı seçildiğini hatırlayalım şöyle geriye dönüp, 90 yıl, 95 yılı hatırlayalım nasıl seçildiğini hepimiz biliyoruz. Uçakların nasıl üzerinde uçtuğunu Meclis’in, nasıl kapılarının kilitlendiğini, “şu olursa olacak, olmazsa olmayacak” periyotlarını bu millet yaşadı ve tarih kitaplarında yazıyor bu. Hiçbirisi zımnî değil. Buradan büsbütün şeffaf bir biçimde milletin karşısına çıkan, vizyonunu ortaya koyan, siyasetlerini ortaya koyan, programını ortaya koyan ve bununla ilgili de milletinden yetki isteyen bir cumhurbaşkanına adaylar ortasından yetki veriyor millet. Sonrasında oluşabilecek şeyler, yasama boyutunda ayrıyeten millet yasamayı kimin yapabileceği ve bütçe dahil denetimi hükümet üzerinde kimin sağlayacağıyla alakalı da farklı kararını veriyor. Millet iradesiyle belirleniyor her şey. Artık oluşan kabine Cumhurbaşkanının programıyla yani milletin onayladığı programla, vizyonla örtüşen bir kabine, ondan sorumlu. Onu yerine getirebilirse kalır, getiremezse dediğimiz üzere son derece esnek bir yapı, onu yerine getirebilecek 83 milyondan birisini rahat seçebilme yetkisini veren bir sistem. Cumhurbaşkanı, milletin iradesiyle gelen cumhurbaşkanı. Yargıya baktığımızda yargıda da tıpkı şey. Yargı da yasamanın çıkardığı kararlara otomatikman yargının denetiminde olan bir sistem. Pekala yürütme, yani hükümet, cumhurbaşkanı, yasamaya “Şu kanunu çıkaracaksınız” formunda bir öneriyi gönderme talihi var mı? Hayır. Biz gönderiyor muyuz? Hayır. Biz şunu yapıyoruz, diyoruz ki “Bizim yürütme olarak yahut A, B, C bakanlığı olarak muhtaçlığımız budur.” Bu da Meclis’in bizden talebi. Hatta ona bile aralı duruyorduk. Meclis’in bizden talebi şu oldu, “Siz kendi içinizde yürütme olarak olgunlaştırın, neye gereksiniminiz olduğunu. Zira ben gidip de Yunanistan’ın muhtaçlığına karşılık verebilecek yasalar çıkarmayacağım, Türkiye’nin gereksinimlerine yanıt veren yasalar çıkarmak zorundayım.” Bu nereden gelecek? Yoğunlukla yürütmenin muhtaçlığı. “Sağlıkta hizmet vereceksiniz. Daha iyi hizmet verebilmek için şuna gereksinimim var yahut ulaşımda, altyapıda, etrafta, şehircilikte, turizmde, savunmada, güvenlikte gereksiniminiz ne ise daha faal hizmet verebilmekle alakalı siz belirleyin fakat onun çıkarılma yahut çıkarılmama yetkisi bendedir.” Biz yalnızca artık kendi gereksinimlerimize çalışıyoruz fakat şunu da söylüyoruz, karşılıklı bir denetim sistemi var. Şunu biz açıkça söylüyoruz Meclis’teki arkadaşlarımıza, “Bu bizim muhtaçlığımız, milletimize cumhurbaşkanımızın verdiği kelamı yerine getirebilmesiyle ilgili yasal mevzuat muhtaçlığımız, önümüzün açılması lazım budur. Siz çıkarırsınız, çıkarmazsınız sizin yetkinizdedir. Çıkarmazsanız ve biz bundan ötürü da kelam verdiğimiz hizmeti yerine getiremezsek vatandaşımıza, biz de çıkar bunu söyleriz.” Aslında karşılıklı bir denetim düzeneği da var.

SORU: Bu sistemin ideolojisi bu mu süratli karar alma mı?

KARŞILIK: Süratli karar alma ve karar almadaki esneklik. Karar aldınız ve yeni kararlar almanız gerekiyor yahut aldığınız kararlarda düzeltmeye gereksiniminiz var. Çok süratli, çok esnek hareket edebilme kabiliyetiniz var. Kabine içinde ve kabine üyeleriyle cumhurbaşkanına direkt bağlı olduğu için de irtibatın çok süratli olması ve bu kararın çok daha süratli alınabilmesi değerli.

SORU: Daha evvel nasıldı? Daha evvel alınamıyor muydu?

YANIT: Gece 2’de, 3’te, 4’te Cumhurbaşkanımızın ışıkları yanar daima, kritik toplantılar, sabahlara kadar uyumadığımız olur ve gece alırsınız, gece 03.00’te bu kararı almanız gerekiyorsa, gece 03.00’te bu karar çıkar. Bütün kabine üyelerinin ayakta olması gerekiyorsa, bütün kabine üyeleri ayakta olur. İlgili tüm kurumların ayakta olması gerekiyorsa, ilgili tüm kurumlar ayakta olur. Evvelki sistemde bu kararları alabilmeniz için, bir, kritik kararlarda bakanlar heyeti kararına gereksiniminiz var. Yani kaç şahıstan oluşuyorsa sizin bakanlar heyetiniz, kabineniz şimdiki karşılığı, her birinin onayını tek tek almak zorundasınız. Haftalar mı sürer, aylar mı sürer… Yıllar süren hususlar vardır. Olabildiğince hantaldır. Sonrasında gelir başbakandan, sonuncu bakanlar şurasının da üyesi ve lideri olarak oradan çıkması gerekir. Ondan öncesinde ilgili kurumlardan çalışıla çalışıla gelir. Yani bir kararın çıkması bazen aylar, bazen yıllar alabilir. Çok kritikse haydi zorlasanız yeniden haftaların ayların aldığı…

Artık etrafımızdaki, son yıllardaki yaşadığımız şeye bakın, bunu konuşuyoruz. Doğu Akdeniz hadisesinin ne kadar hassas olduğunu düşünün. Karadeniz’deki sonuçlarını düşünün. Durup dururken resen ortaya çıkmadı ki 320 milyar metreküplük güç. Sonuçları prestijiyle baktığınızda alınan kararlarla alakalı aslında. Kararların çok süratli olması, süratli ve esnek olması demek şeffaf olmaması manasına gelmiyor. Yani kanunlarınızı, yasamadan, bütçenizi meclisten ve çıkardığınız kararnameleri cumhurbaşkanlığı kararnamelerini de tekrar Anayasa Duruşmasının, Meclis’in onayıyla bir kontrol sistemi, Anayasa Duruşmasına götürülebildiği bir yapı. Cumhurbaşkanı kararlarının da yeniden Danıştay tarafından denetim edildiği, denetlendiği ve gerektiğinde de Anayasa Duruşmasına götürülebildiği bir kontrol sistemidir.

SORU: Şöyle bir şey var. Mesela Başkanlık sistemi tartışılırken en çok konuşulan mevzulardan biri “tek adam idaresi ya da tek adam rejimi.” Yani otokrasiyle başkanlık sisteminin iç içe geçtiği üzere bir şey sunuluyor. Cumhurbaşkanı mesela bir karar alacağı vakit, düşünmeden “Şimdi şunu yapacaksınız, artık bunu yapacaksınız” mı diyor? Süreç nasıl işliyor?

YANIT: O denli bir şey olur mu? Siz bir şeye gereksiniminiz olduğunda hiç düşünmeden “şu kararı alayım” diyor musunuz yalnızca kendinizle ilgili bile olduğunda? Her türlü enine uzunluğuna o kararı sonuna kadar tartışırsınız. Cumhurbaşkanımızın bir özelliği, istişareye çok değer verir. O hususun yetkilileri ve uzmanları kimse tek tek dinler. Dataya dayalı karar alır. Yani ben gidip de şöyle olacak, bu türlü olacak, aklıma geldiği üzere konuşma talihim yok. Bilgiyle desteklemek zorundayım. Data şeffaf, benim ulaştığım dataya herkesin, bütün Türkiye’nin ulaştığı kurumlardan gelen datalardan bahsediyoruz ve Meclis’e açık bilgilerden bahsediyoruz. Münasebetiyle çok önemli gerisinde tahlil, kıymetlendirme ve bir hazırlık süreci var. Yani biraz evvelki verdiğimiz örnekte rastgele bir kararla ilgili muhtaçlık duyulduğunda Cumhurbaşkanımızla görüşülüp süratli karar alıyoruz, gece gerekirse 03.00’te karar alıyoruz dediğimizin gerisinde hani meşhur şey var ya bir dakikada, iki dakikada bir portre çiziyor, bir fotoğraf çiziyor da şu kadar para alıyor, ya bu bu kadar mı yalnızca 2 dakika değil, onun gerisinde bir 30 yıl, 40 yıl var vakası. Bu süratli kararın ardında ağır kurumların, bakanlıkların, ilgililerin ağır bir hazırlık süreci var. Süzüle süzüle farklı bakanlıkları, kurumları ilgilendiriyorsa orada bir uyum içerisinde süzülmesi var. Sonrasında da tekrar geldiğinde de en son karar alınırken de çok önemli bir deneyim var. Recep Tayyip Erdoğan’ın farkı orada devreye giriyor zati. Tek adam dediğiniz hadise, aslında sistemden çok şahsa odaklanmaya çalıştığı için muhalefet, oradan kaynaklanıyor. Bir şey üretemediği için, bir alternatif üretemediği için hiçbir hususta üretemediği üzere, Türkiye’nin lehine, yararına olan hiçbir şeye sevinemediği üzere buraya da sevinme talihi yok. Daima odaklandığı şey, “Ben nasıl bir mazeret bulurum, nasıl negatif bir şey bulurum da bunu eleştirebilirim.” Ve tek adama sığınıyor, zira baktığında gece gündüz Recep Tayyip Erdoğan’ı görüyor karşısında öbür bir şey göremiyor. Bakın 50’lere gidin o vakit da Adnan Menderes’i görüyorlardı, 80’lere gidin Özal’ı görüyorlardı. Hatırlayın son vakitlerine gerçek. Bütün sorun bu, “gitse, şöyle bitecek, bu türlü bitecek, bilmem ne.” Türkiye ne vakit güçlense bugün Tayyip Erdoğan’a getiriyor. O denli bir şeye getiriyor ki bizim milletimizin kültüründe de vardır. Sistemi kurduğunuzda sistemin nasıl olduğu son derece kıymetli. Yani benim kendi uzmanlık alanım olduğu için söylüyorum bunu, ben sistemin suramı ve onun çok daha aktif çalışmasıyla ilgili çalışan, yani uzmanlık alanı bu olan birisi olarak bunu tabir ediyorum. Artık hangi sistemi kurarsanız kurun, dünyada hangi sistemi kurarsanız kurun, ne kadar şahane olursa olsun sistem. Nihayetinde onu çalıştıracak kişi yahut çalıştırmayacak bir kişi. Yani insan ögesinden bahsediyorum. İnsan ögesidir. Sistemde artık bir Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi kuruyorsanız insan ögesi dediğiniz şey başkandır burada, liderliktir. Recep Tayyip Erdoğan üzere bir önder ve liderlik aslında yalnızca Türkiye’de değil bütün dünyada hissettiriyor. Bizim Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin sonuçları prestijiyle tesirini bütün dünya hissediyor aslında şu anda yalnızca içerideki muhalefet değil ki. Altında ezildikleri için alternatif tahliller üretmek yerine daima bir tabu oluşturup ona saldırmakta buluyor devayı. Milletimiz bunu görüyor. Nasıl görüyor sonuçları prestijiyle söylüyorum. İçinde yaşadığımız süreci düşünün. Son 7-8 aydır yaşadığımız bir süreç var. 2019’un son aylarında başlayan dünyada ve bizde mart prestijiyle ağırlaşan ve bugüne gelen bir salgın periyodu yaşıyoruz. Korona yahut Kovid-19 diye söz ettiğimiz bir salgın. Evvelki periyotta yaşasaydık bu salgını ve artık yaşasaydık siz olabilecekleri düşüneydiniz?

SORU: Nasıl bir tesiri oldu bu sistemin?

KARŞILIK: Artık bakın, bir, uyum son derece güçlü. Daha Çin’de çıktığı andan itibaren ne yapabilirizle alakalı direkt Cumhurbaşkanımızın başkanlığında, liderliğinde çok süratli bir hazırlık süreci yaşıyoruz.

SORU: Başlar başlamaz değil mi?

KARŞILIK: Olağan ki başlar başlamaz.

SORU: Yani Türkiye’ye geleceğini iddia ederek…

KARŞILIK: Doğal ki. Konsantre oluyorsunuz. Sistemin şeyi bu. Eski sistemde olsa cumhurbaşkanı bir şey söyleyecek, başbakan bir şey söyleyecek, bakan diğer bir şey söyleyecek, öteki bakanlar diğer bir şey söyleyecek. Siz tedbirlerle ilgili bakanlar şurası kararı alacaksınız, başbakana gidecek tahminen o hemfikir olmayacak, oradan cumhurbaşkanına gidecek, o hemfikir olmayacak, derken bugün kaybettiğimiz insan sayısını düşünün 6 binlerle söz ettiğimiz, Allah rahmet eylesin, elimizden geldiğince bunu önlemeye çalışıyoruz, çok daha büyük boyutunu yaşayacaktık tahminen. İtalya’ya, İspanya’ya bakın, muhteşem güç diye kendisini tabir eden bugün Amerika’ya bakın, Brezilya’ya bakın, Çin’e bakın. Yani hangi algı operasyonunu yürütürse yürütsün sonrasında birinci yakalandığı anda o paniklemeye bakın. Önderiniz de sizin bu sistemdeki sakin, deneyimli, vizyoner, takımına hakim, milletin inancını kazanmış ve her mevzuda, yani bir sözle canını verebilecek milletin ve sokağa çıkabilecek, 15 Temmuz gecesinde olduğu üzere, bir başkan olduğunda sistem değişik bir şeye dönüyor. Hasebiyle sistemin bu tesiri oldu. Anında ne muhtaçlık varsa o kararı alabileceğimiz bir yapıya dönüştük.

SORU: Pandemi sürecinde şayet başkanlık sistemi olmasaydı, parlamenter sistem olsaydı ne olabilirdi?

KARŞILIK: Çok sorun çekerdik. Biraz evvel tabir ettim. Alacağınız kararlarla ilgili, bir, hastane altyapısı, değil mi? Yani bir bu var fakat bir de yalnızca sistem üzerine de odaklamayalım bir son 17-18 yıldır tekrar Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki bu süreçte yapılan işler var. Artık sıhhat sisteminiz güçlü olmasaydı, kent hastaneleriniz sizin orada hazır olmasaydı, hangi sistemi kurarsanız kurun sonuçta zahmet yaşayacaktık. Münasebetiyle kent hastanelerinin bir an evvel yapılması ve ayağa kaldırılması ile alakalı sıkı denetim. Artı yeniden sistemin çalışması ile ilgili, sıhhat sisteminin çalışmasıyla alakalı, yani o sigorta hastanelerini düşünün, öbür hastaneleri düşünün, yeniden muhalefetin “istemezük” diye sokaklara döküldüğü şeyleri düşünün odaları falan şöyle bir düşünün, tabipler odasını falan hepsi ayaktaydı, hepsi sağda soldaydı değil mi? “Olmaz, mümkün değil” yerine “olacak” diyen oradaki başkan Tayyip Erdoğan. Bugün de tıpkı şeyi yeni sistemde de sıhhat sisteminin daha süratli çalışmasıyla ilgili her türlü altyapıyı, bütün dünyadan siz vatandaşlarınızı bir anda çekiyorsunuz. Artık bunu Sıhhat Bakanlığıyla yapacaktın, öbürünü haydi bakalım Ulaştırma Bakanlığı, Türk Hava Yolları değil mi? Dışişleri Bakanlığı, birçok bakanlık var işin içerisinde. Her biri başka farklı karar alacak, Bakanlar Konseyine getirecek vesaire. Artık hiç kimsenin ruhu duydu mu? Biz bütün dünyadaki, bütün ülkelerdeki Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan, gelmek isteyen vatandaşlarımızı buraya çektik hem de hiç ıstırap yaşatmadan. Kimsenin ruhu duymadı. Kaç tane kurum vardı bu işin içerisinde.

SORU: Nasıl yaptınız? Somut olarak…

KARŞILIK: Bu aslında sistemin bir yansıması. Bakın ben çok kısa süreci söyleyeyim size. Kim gelmek istiyor müracaat etsin. Nereye müracaat edecek? Dışişleri Bakanlığı, dışarıdaki konsolosluklarımıza. Dışişleri Bakanlığımız işin içerisinde mi, işin içerisinde. Sonrasında iyi lakin bu geleceklerin sıhhat durumu nedir? Zira uçakla getireceğiz. Yani şayet birisi enfekte olmuş ve siz onu uçağa alırsanız enfekte olmayanları da enfekte etmiş olursunuz salgınla, Koronayla, Kovidle ve ülkeye getirdiğinizde bir hastanız varken hepsini hasta etmiş olursunuz. Sıhhat Bakanlığının devreye girip orada gerekli önlem alıp önlemesi gerekiyor. Hasta olanların içeri girmesiyle alakalı. Pekala öbür tarafta üçüncü bir kurum, uçuşların bütün her şeyiyle durduğu bir periyotta güçlü bir havayolu şirketiniz olmasa bunu yapma talihiniz var mı? Türk Hava Yolları’nın devreye girdiği, bütün sürecin durduğu ortamda bile bütün ülkelerden tek tek çok azsa sayı birkaç ülke vatandaşlarımızı tek bir merkezde toplayarak, koordine ederek oradan uçakla aldığı, havadayken, bakın artık 3 oldu mu? Türk Hava Yolları, Ulaştırma Bakanlığı yani. Dört, daha uçaktayken İstanbul’a inmeden uçakta hangi koltukta hangi yolcunun olduğunun buradan valiliğe bildirildiği ve yeniden tıpkı biçimde havayolu, havalimanı idaresine bildirildiği, hasebiyle burada risk ihtimali hala olduğu için de bir karantina sürecinin uygulanması lazım, hasebiyle hiç havalimanına girmeden dışarıdan lakin kimin dışarıdan alınıp nereye hangi koltukta hangi otobüsle seyahat yapacağına kadar ayrıntı planlamanın yapıldığı… Valilik devreye girdi mi? Dört. İçişleri Bakanlığı. Artık aldınız, götürüyorsunuz. Kim götürecek? Daha o lojistik altyapının oluşturulmasıyla alakalı yeniden deneyiminiz, güçlü bir kurumunuz olmasa, o hizmetleri bu kez organize eden lojistik hizmetlerinden bahsediyoruz, AFAD’ın devreye girdiği… Kaç oldu? 5-6 değil mi? Seyahat yapıldı. Kimin hangi yurda geleceği ve nerede, nasıl kalacağı, yurtların evvelden bütün her şeyiyle hazır edilmesi, lojistik olarak hazır edilmesi, sıhhat olarak hazır edilmesi Sıhhat Bakanlığı var, lojistik olarak hazır edilmesi Gençlik ve Spor Bakanlığı yurtların sahibi mesken sahibi olarak, Kızılay yemekleri vesaire öteki hizmetlerin verilmesi manasında, sıhhat hizmetlerinin verilmesi manasında çok önemli bir lojistik var. Daha şeyden çıkmadan, uçağa binmeden burada hangi odada hangi şeyde kalacağına kadar belirli olan bir yapı. Geldi mi, ilaveyi ekledik değil mi? Gençlik ve Spor Bakanlığını da ekledik artık, Kızılayı ekledik, AFAD’ı ekledik. Tekrar Valilik bu işin içerisinde tertibinde geldi ve karantina süreci başladı. Karantina süreci çok önemli bir süreç. Burada tekrar gelen vatandaşlarımızın yazdıkları mektupları göreceksiniz. Güya bu türlü yıllarca bir dostundan ayrılma üzere… Yani Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmanın verdiği gururu, o duyguyu yaşatıyorsunuz. Bu kolay bir şey değil. Bu, büyük devlet olmanın sonucu. Hatırlayın şöyle bir, fazla değil yani bir 20-30 yıl geriye gidin, o kadar uzak gitmenize gerek yok. Türkiye’de rahatsızlanan rastgele bir turist yahut rastgele bir şey olduğunda Almanya’da ise Almanya’nın bir uçağının gelip buradan götürmesi, Amerika’nın bir uçağının gelip götürmesi, insanımız iç çekerdi. “Vay be…” Artık o ülkeler götüremiyor, artık Türkiye Cumhuriyeti getiriyor bakın. Artık birebir şeyi diğerleri iç çekiyor. Münasebetiyle bakın kaç tane kurum hiçbirini hissettiniz mi? Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin bir yansımasıdır aslında. Bizim sistem de bu türlü çalışıyor. Yani altta tahminen onlarca farklı kurumun çalıştığı bir yapıda güya tek bir yapıymış üzere. Onun için zati karar ve esnek dediğimiz yapı birinden çıkıyor başkasına giriyor ancak hiç hissetmiyor bile. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin tam da bir prototipidir yani. Birçok kurum vardır lakin Cumhurbaşkanımızın liderliğinde kimse onu hissetmez. Tak tak tak tak tak ve kararları yapılır ve alanda da uygulanır çok güçlü halde de izlenir ve takip edilir. Şayet muhalefet şunu diyorsa ona da benim diyecek bir şeyim yok, yani onu da bizim onlara öğretecek halimiz yok, “Yahu kardeşim bu türlü bir başkanı nereden bulacağız? Her vakit bir Recep Tayyip Erdoğan mı bulacağız?” O da onların talihsizliği, biz ne yapalım. İzleme, takip kıymetli.

SORU: Kurulan sistemde sizin rolünüz tıpkı vakitte az evvel bahsettiğiniz üzere bütün bu bakanlıklar ortasındaki uyumu sağlamak. Daha evvelden mesela hükümet periyotlarında bilhassa koalisyonlar periyodunda farklı partilerin farklı bahislerde birtakım görüşleri, farklı projeleri olurdu, bunların tek bir havuzda toplanıp uygulanması dert oluşturuyordu. Artık siz bunu bildiğim kadarıyla bir uyum içerisinde yürütüyorsunuz ve sizin başkanlığınızda yürüyor. Yani bir proje olduğunda bunun farklı bakanlıklarla münasebeti olduğunda bu tek bir çatı altında herkesin görüşü alınarak Meclis’e gelmeden bitmiş oluyor.

YANIT: Cumhurbaşkanlığı Yardımcılığı yeni bir kurum olağan. Kurumsal olarak şimdi daha kurumsallaşmamış ve yeni bir yapı sistem içerisinde. Artık o şekilleniyor aslında. Bizimle şekilleniyor hasbelkader Cumhurbaşkanımızın verdiği bir şeyle. Bu Cumhurbaşkanı Yardımcısının kişiliğiyle de alakalı aslında biraz. Yani benim yaklaşımıma baktığınızda şu, her bakanlığın her işine karışmayan. Zira her işine karıştığınızda bu kez yeni sistemin getireceği esnekliği ortadan kaldırılmış olursunuz. Aslında biz yeni sistemde şunu yapmaya çalışıyoruz, bakanlıkların kendi ortasında organize olabileceği, anında kendileriyle de hem yatay hem dikey rahat bağlantı kurabileceği, kendi ortalarında tertibi sağlayabilecekleri bir yapı. Şayet orada daha üst seviye bir uyuma muhtaçlık olduğu vakit devreye girdiğimiz bir hadise. Orada devreye giriyoruz.

SORU: Her şeyde değil…

KARŞILIK: Her şeyde değil. Her şeyde karıştığınızda o vakit bir manası olmayacak. Yani eski Başbakanlık yapısını burada Cumhurbaşkanı Yardımcılığı boyutuna getirmiş olacaksınız. Onun şuuruyla bunu yapmıyoruz zati. Zira yeni sistemde cumhurbaşkanına bağlı, bakanlarımızın direkt cumhurbaşkanıyla rahat bağlantıya geçebildiği yapılar lakin şayet ki birden fazla bakanlığın kendi ortasında da irtibat kurarak, uyum kurarak sağlayamayacağı bir boyuttaki bir sorun olduğunda bizim direkt devreye girdiğimiz yahut bakanlığın talebi doğrultusunda devreye girdiğimiz ya da Cumhurbaşkanımızın talimatıyla devreye girdiğimiz uyum alanları vardır. Bir de yeniden bu çalışma stiliyle da bağlı, tahminen tekrar Cumhurbaşkanı Yardımcılığındaki Cumhurbaşkanı Yardımcısının, ben proje odaklı kişi olduğum için proje bazlı hadiseye yaklaşıyorum. Yani rastgele bir bakanlığı değil de bütün bakanlıkları ya da birçok bakanlığı ilgilendirebilen alanlarla ilgili, yapılmadığında boşluk oluşabilecek alan varsa o alanlardaki projeler, yani e-devlet bunun bir örneğiydi mesela, orada şahane bir uyumla, çok önemli bir çalışmayla ve Dijital Dönüşüm Ofisimizin de artık, yani ofislerin de bu türlü bir hoşluğu var yeni sistemde. Yani rastgele bir bakanlık bünyesindeki olan bir Genel Müdürlük yahut bir başkanlıkla ofis ortasındaki fark bu. Hepsinin üzerinde ve bütün bakanlıklara eşit arada yaklaşabilen bir yapının çok daha aktif hizmet üretmesini sağlayan, oraya da işi sahiplendirdiğinizde ve o uyumu net bir halde sağladınızda işte Kovid sürecinde aldığımız sonuçlarından birisi odur. Birçok insanı meskenine gönderdik. Kamu hizmetlerinde hiçbir düşünce yaşadık mı? İş adamımız külfet yaşadı mı, olağan vatandaşımız sorun yaşadı mı? Yaşamadı. Birçok şey tıkır tıkır yürüdü. Niçin? Zira, dijitalleşme boyutunda, yani e-Devlet dediğimiz, dijital Türkiye dediğimiz şeyde çok önemli yol aldık. Artık diğer boyutlara gidiyoruz. Sonucu burada alıyorsunuz. Biraz evvel tabir ettiğim, Meclis’in de bizden talebi dediğimiz ve şu anda bunu benimsemiş durumdayız aslında, biz de benimsemiş durumdayız, yasama muhtaçlığı diye söz ettiğimiz, yani bizim işimizi daha aktif yürütebilmekle alakalı, daha iyi hizmet verebilmemizle ilgili mevzuat gereksinimlerimizi kendi içimizde çalışmamız konusunda A bakanlığı “şu gereksinimim var” dediğinde o bakanlığı ilgilendiren hangi bakanlıklar yahut kurumlar varsa tamamını bir ortaya getirip bunun olgunlaştırılmasıyla alakalı, gereksinimin olgunlaştırılmasıyla alakalı bazen A bakanlığımız “Şöyle yapalım, şuna gereksinimim var” dediğinde o vakit B bakanlığımız diyor ki “Olmaz, zira onu yaptığınızda siz benim işimi aksatmış olursunuz.” C bakanlığımız diyor ki, “Hayır o da olmaz, onu yaptığınızda şöyle bir eza olur.” derken tartışmaların sonucunda, zati bir hazırlıkla süzülerek geliyor, olgunlaştırıyorsunuz onu ve Cumhurbaşkanımıza arz ettiğimiz bir bahis. Bu gereksinimdir lakin sonrasında da Meclis’e tekrar, cumhurbaşkanının esasen yeniden sistemin özelliği bu, “İhtiyacımız bu. Çıkarırsınız, çıkarmazsınız bir şey demeyiz, diyemeyiz de.” Onun için bu çalışmaları biz kamuoyuna çıkıp da “Ya şu çalışmaları yapıyoruz” diye hiç bugüne kadar benim o denli bir şeyde bulunduğumu gördünüz mü? Görmezsiniz. Zira bu kendi içimizde yaptığımız çalışmadır. Tekrar siyasi bir şey olarak da yasama, döndüğümüzde deriz ki “Bu bizim kendi içimizde bir çalışmadır.” Siyasi boyutu alışılmış ki vardır. Zira yaptığımız çalışmalarda muhtaçlık duyduğumuz yeni mevzuat yahut yasamayla ilgili bunu yaptığımızda vatandaşımıza bunun olumlu mu olumsuz mu yansıyacağını düşünmek zorundayız. Zira Cumhurbaşkanı Kabinesinin üyesiyiz. Cumhurbaşkanı vatandaştan yetki alan birisi ve sonuncu hesabı verecek Cumhurbaşkanımız. O kısmı da biz düşünmek, yeniden pahalandırmak, ilgili tüm taraflarla birlikte… Sonrasında biz bununla ilgili kamuoyuna çıkıp da konuşmayız. Zira bu bir gereksinimdir. Yasama der ki “Kardeşim sen bunu söylemiş olabilirsin lakin ben kabul etmiyorum, değerlendirmiyorum da.” Bununla ilgili bir şey yapamayız zati, yapmayız da yalnızca bir havuz üzere düşünün, çalışırız havuza atarız. Maddeleşir yasalaşmaz o diğer şey ancak bu gereksinimimiz olduğunu bunu söz ederiz. Şayet yasalaşmadığında ve bundan ötürü da bizim hizmetimiz aksarsa bunu da tabir ederiz, bunu da söyleriz. Yani birçok alanı var bunun. Mesela 180 günlük çalışmaları düşünün yeniden. Bütün bakanlıkları ilgilendiren kısım. Burada “Zaten şeyimiz var, yıllık planlanan şeyler. Bunu niçin yapıyorsunuz tekrar? Buna tekrar gereksinim var mı?” diyebilirsiniz. Bu, daha büyük ölçekli projeler alıp bir izleme takip formülüdür, sistemidir. Tek tek takip ederiz.

SORU: Fotoğrafı görüyorsunuz.

KARŞILIK: Natürel. Hatırlayın, Cumhurbaşkanı Hükümet Sistemi’nin birinci aylarında bu çok gündemdeydi değil mi? Artık hiç kimsenin gündeminde mi? Yok. Herkes unuttu ancak biz birinci gündeki hassasiyetimizle bahsin birebir ciddiyetle takibini yapıyoruz. Hangi proje hangi etapta, “Getirin bakalım verelim, alalım şu projeleri. Size yeni bütçeden kaynak aktaramayabiliriz, aktaramayız ancak siz mevcut bütçeyle yahut farklı kaynaklar da oluşturabilirsiniz”. Bu esasen açık, şeffaf ve Cumhurbaşkanımız da bunu esasen bütün milletle hem başında hem sonunda paylaşıyor. Hatırlayın, yıl prestijle da bunu paylaşıyor. Aslında yeni paylaştı sonuçlarını da çok önemli sonuçlarını gördük. Yani yatırımlar 2,3 trilyonluk yatırımı gördük bütün dertli ekonomik akınlara karşın. Ekonomik saldırıyı düşünün 2018’deki, çabucak ardından Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçiyorsunuz atakla karşılaşıyorsunuz. Makro istikrarlara bakıyorsunuz, her şey yolunda. Motamot evvelki periyottaki şeylere bakın misal, ne vakit iyileşmeye dönüyorsunuz hücum alıyorsunuz. 2018-2019’da çok süratli bir halde bunun içerisinden çıktık. 2020 bizim sahiden şahlanış dönemimizdi. Bunu bütçede de bütçemizi savunurken de orada da tabir etmiştik. Buna biz yürekten inanmıştık, kabine olarak buna inanmıştık. Cumhurbaşkanımız zati buna bütün her şeyiyle inanıyordu ve biz 2020’ye apayrı halde giriyorduk. Kovid ile karşılaştık. Bunun yararı da ne oldu bize? Güçlü bir biçimde girmiş olduk, hazırlıklı bir halde girmiş olduk. Onun için hiçbir panik yaşamadık. Son derece sakin. Hatırlayın, maske… Yani muhteşem güç diye tabir ettiğiniz şeylerin maske için birbirine düştüğünü hatırlayın. Bugün bile yaşanıyor hala maske derdi dediğiniz şey. Bu, o ülkelerin maske üretemediğinden değil, zayıf olduklarından değil, gerekli kararları alamadıklarından, süratli karar alamadıklarından ve süratli koordine edemediklerinden ve üretemediklerinden kaynaklanıyor. Biz bunu yaptık. Maskeyi kendi imkanlarımız dahilinde üretmeye başladık. Bir haftada biz Kırıkkale’de, fazla uzakta da değil, bir haftada Kırıkkale Valiliğimiz orada tekrar Makina Kimya’daki arkadaşlarımız, makinenin üretimine kadar ve kurulumuna kadar bütün her şeyiyle… Bunu sağlayan yapı Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’dir. Güç de 320 milyarlık kaynak buluyorsunuz, bu tesadüfen olmuyor. Biraz evvel de tabir ettim. Yani bu nasıl oluyor? Siz gemiler alıyorsunuz değil mi? Bu karar stratejik olarak vermeniz gereken bir karar. Sonrasında bunun nerelerde bu kaynağı araştırıyor olacağınız ancak hepsinden evvel yerlilik ve ulusallık diye söz ettiğimiz ve bütün alanları etkileyen yerli ve ulusal olduğunuzda da nasıl sonuç aldığınızı gördüğünüz bir yapıda yalnızca gemi almak hadisesi değil, yani gemi kendisi doğal kaynaklarımızı buluyor olsaydı yüz yıla kadar bulunurdu herhalde. Zati Karadeniz’de birçok araştırma yapıldı. Yabancı firmalarla yapıldı. Sonrasında da bizim çalışmalarımız oldu. Orada da bir şey olmadı iştirakler çerçevesinde. Fakat ne vakit ki yerli ve ulusallaşmaya başladı, içindeki arkadaşlarımızla birlikte, Türkiye Petrolleri olarak, Güç Bakanlığımız olarak, oradaki bu sefer şeye bakıyorsunuz yerlilik ve ulusallık dediğimiz şey ruh, sonuca yansıyor ve tekrar Cumhurbaşkanımızın orada liderliğini görüyorsunuz. Süratli hareket etmeyle ilgili.

SORU: Bürokrasiyi dinamize eden, harekete geçiren bir şey mi vardı?

KARŞILIK: Doğal ki. Yani yerlilik ve ulusallık dediğinizin ardındaki şey de budur, ruhtur. Yani bir tarafta evet profesyonellik vardır sonuna kadar lakin öbür tarafta da bu türlü o şeyin verdiği profesyonellikle alakası olmayan ruh var ya güya daha birinci gününüz üzere o heyecan vardır, o ruhu vardır. O ruh bitmez. O ruh başkanın verdiği vizyondur fakat size sistemin de sağladığı esnekliktir. Daima önünüzü kapayan bir yapı olsa, hareket edeceksiniz, “Yok şu karar gerekiyor, bu karar gerekiyor” yapamazsınız. Yani bunları görmek lazım.

Memurlar