Anadolu Platformu İstanbul Mukavelesi Çalıştayı raporu yayımlandı.
İşte o rapor;
İSTANBUL MUKAVELESI RAPORU
GİRİŞ
İstanbul Mukavelesi ve 6284 sayılı Kanuna dair tartışmalar, son vakitlerde giderek büyümektedir. Toplumun farklı kesitlerinin Kontrat imzalandıktan ve yasal düzenleme yürürlüğe girdikten sonra müdahil olduğu bu tartışmalar, çoğunlukla tarafların ideolojik yaklaşımlarına sahne olmaktadır. Bayan ve aile konusu, ideolojik bakış açısıyla ele alınan başka sıkıntılardan farklı olarak toplumun tüm kesitleri tarafından karşılıklı iyi niyet ve empatiyle müzakere edilmek ve tahlile kavuşturulmak durumundadır. Zira ailelerin dağılması, çocukların ihmal edilmesi, şiddet ve istismar üzere sıkıntılar, aslında toplumdaki çabucak her bölümü rahatsız etmekte ve tahlil arayışına sevk etmektedir. Toplumsal yapımızın güçlenmesi, ailenin korunması; bayanın, erkeğin ve çocukların hak ettiği kıymeti görmesi, fakat sağduyulu yaklaşımlara dayanan tahlillerle mümkün olabilir.
İstanbul Mukavelesi ve 6284 sayılı Kanun; bayana, kadın-erkek alakalarına ve aile kurumuna dair pek çok felsefi, siyasi, hukuksal, toplumsal ve pedagojik imalar ve kabuller barındırmaktadır. Bu durum, her iki metnin, birçok disiplin tarafından ele alınmasını mecburî kılmaktadır. Bu maksatla Anadolu Platformu’nun teşvik ve himayesiyle başlatılan çalışmalar üç kademeyi öngörmüştür. Çalışmanın birinci evresinde Çağdaş Hukuk, İslam Hukuku, Psikoloji, Sosyoloji, Ideoloji, Eğitim ve İslam Niyeti alanlarına mensup akademisyenlerin görüşlerine başvuruldu. Ayrıyeten bayanlara ve çocuklara dair faaliyetleriyle geniş bir saha deneyimine sahip olan Anadolu Bayan ve Aile Derneği’nin (Akadder) de görüş ve kanaatleri alındı. Çalışma bir kitap hüviyetine ulaşmadan evvel ismi geçen akademisyen ve sivil toplum temsilcileriyle 22 Şubat 2020 tarihinde Anadolu Platformu’nun Ankara Ofisi’nde İstanbul Kontratı ve 6284 Sayılı Kanun Çalıştayı tertip edildi. Gün uzunluğu süren çalıştay, farklı disiplinlere mensup akademisyenlerin sıkıntıyı karşılıklı olarak müzakere etmelerine fırsat tanıdı. Çalışmanın ikinci evresi, çalıştayda sunulan metinlerin mütekamil bir hüviyete kavuşarak kitaplaşmasını öngörüyordu. Gerçekten çalıştayda sunulan metinler, titiz bir editöryal süreçten sonra İstanbul Mukavelesi Disiplinlerarası Bir Soruşturma kitabında birleştirildi ve kitap Tire Yayınları tarafından yayınlandı. Çalışmanın üçüncü ve son basamağı, çalıştayda serdedilen görüşlerin ve kitapta içerilen yaklaşımların hülasası olacak bir raporun hazırlanmasını hedefliyordu. Elinizdeki rapor, bu hedef doğrultusunda hazırlanmıştır.
TAHLIL
2014 yılında yürürlüğe girmiş olan 2011 tarihli Bayanlara Yönelik Şiddet ve Mesken İçi (Domestic) Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Uğraş Hakkında Avrupa Kurulu Kontratı (İstanbul Sözleşmesi), Türkiye’nin de içinde yer aldığı Avrupa Kurulu üyesi 20 devlet tarafından onaylanmıştır. Türkiye tarafından hiçbir çekince konmadan imzalanmış olan İstanbul Kontratı, iç hukukumuzdaki normlar hiyerarşisinde anayasadan çabucak sonra ikinci sırada ve kanunlardan evvel yer almaktadır. 2012 tarihli ve 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun ise İstanbul Mukavelesi’nin imzalanması ve onaylanmasını müteakiben periyodun siyasal iktidarı ve yasama organı tarafından İstanbul Mukavelesi’nin uygulanmasına yönelik maddeleştirilmiş olan iç hukuk düzenlemesidir.
İstanbul Mukavelesi’nde (m. 3/a) ve 6284 sayılı Kanunda (m. 2/1-ç) bayana yönelik şiddet bağlamında yapılan tarifin ortak özelliği, bayana karşı şiddetin yalnızca bayan cinsiyetinde bulunan bireylere yönelik olarak ve yalnızca bayan olmalarından ötürü uygulanan her türlü şiddeti kapsamasıdır. Hasebiyle bayana karşı şiddet, bir şiddet tipi olmaktan çok, şiddetin yöneldiği mağdurun cinsiyeti temel alınarak tanımlanmıştır. Bu tanımlama, İstanbul Mukavelesi’nin büsbütün bayan cinsiyetinin erkek cinsiyetine karşı korunması ve bayanın toplumsal hayatta erkekten büsbütün bağımsızlaştırılması ideolojisi üzerine inşa edildiğini açıkça göstermektedir. Meğer kozmik insan hakları metinlerinin tamamı, kadın-erkek, çocuk-yaşlı her kişinin bir insan olarak sahip olduğu insan haklarının birebir halde korunması ve cinsiyetin ve kişinin sosyal/medeni halinin insan haklarının korunmasında ayırt edici bir öge olmadığı ideolojisi üzerine kurulmuştur. Bu açıdan İstanbul Mukavelesi “toplumsal cinsiyet” kavramına dayalı olarak oluşturulan bir metindir.
Sözleşme’nin 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39 ve 40. unsurlarında bayanlara karşı gerçekleştirilecek şiddetin alanını epey genişletmek gayesiyle şiddet, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, bayana yönelik şiddet, mesken içi şiddet, ekonomik şiddet, ruhsal şiddet, cinsel şiddet, fizikî şiddet üzere bir kısmı zorlama ve tekrar oluşturan birçok şiddet çeşidine yer verilmiştir. TCK’da şiddetin tarifi, çok daha kolay ve net bir biçimde yapılmışken şiddet kavramının bu kadar çeşitlendirilmesi ve genişletilmesi, şiddetin önlenmesinden çok artmasının yerini oluşturacaktır. Şiddet tarifinin bu formda genişletilmesiyle beşerler ortasında var olan inanç ilgisi ortadan kalkacak, toplumsal hayatın yerini bireyleşme ve ilerleyen kademede bencilleşme alacaktır. Ayrıyeten mukavelenin 49. hususunun 2. fıkrasında şiddetin tarifi tepeye ulaşmış “taraflar toplumsal cinsiyet temelli şiddet anlayışını göz önünde bulundurarak.” tabiri ile bireye, hakime şiddetin tarifini dilediği üzere belirleme hak ve yetkisi vermiştir. İstanbul Kontratı’nda genel olarak şiddet kavramının tanımlanmamış olması ve şiddet cinslerine yönelik tanımlamaların muğlak olması, hukuk uygulamasında keyfi ve tıpkı bahiste birbirinden çok farklı uygulamalara neden olabilecektir.
İstanbul Kontratı’nda, yalnızca bayana karşı şiddetin, aile içi şiddetin ve bayana karşı ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına yönelik kararlar bulunmakta olup, direkt ailenin korunması, ailenin devamlılığı ve ailenin korunmasına yönelik rastgele bir söz yahut karar bulunmamaktadır. Sözleşme’nin emelini düzenleyen karar incelendiğinde, Sözleşme’nin aileyi müdafaaya yahut geliştirmeye yönelik hiçbir emelinin bulunmadığı açıkça görülecektir. Bilakis mukavele metninde aile ve din üzere insanlığın birtakım ortak kıymetleri salt mümkün şiddet kaynakları olarak değerlendirilmiştir. Halbuki aile yalnızca bayanın değil, her iki cinsin de ömür uzunluğu muhtaçlık duyduğu fizyolojik, ruhsal, güvenlik vs. bütün hayati gereksinimlerinin karşılandığı en doğal ortamdır. Tıpkı biçimde din de insanı ve bilhassa zayıfı muhafazayı idealize eden bir kurumdur. Din ismine yaşanan birtakım istismar vakalarını münasebet göstererek bu ulvi kuruluşun insanca bir hayat için önerdiği imkanları görmezden gelmek arka niyetli bir yaklaşımdır. Gerçekten mukavele metninde aile, nikah, ahlaki pahalar üzere ögelerin korunması ve yaşatılmasının gerekliliğine ait bir tabir yer almadığı üzere bu yapılar, tahfif edici bir üslupla ele alınmaktadır.
Tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de bayana yönelik şiddet ve ayrımcılığın var olduğu inkar edilemez. Fakat ülkemizde bayana karşı uygulanan şiddet ve ayrımcılık hadiselerinin sayısı ile ulusal maddelerimiz dikkate alındığında İstanbul Sözleşmesi’ne ve 6284 sayılı Kanuna gereksinim olmadığı rahatlıkla söylenebilir. Türkiye’nin ulusal mevzuatı incelendiğinde, bayana karşı şiddetin ve ayrımcılığın yasal kabul edildiği hiçbir norm bulunamaz. Ulusal mevzuatta bayana sağlanan garantilerin tamamına yakını, İstanbul Mukavelesi’nin imzalandığı tarih ile 6284 sayılı Kanunun maddeleştiği tarihten evvel sağlanmıştır.
İstanbul Mukavelesi 4/1. unsurundaki, “Devletler cinsel yönelimi yasal garanti altına alır” kararı ile LGBTİ’nin kurumlaşmasını ve yasal garantiye alınmasını sağlamıştır. Daha açık bir tabirle Kontratla erkek ve bayan cinsleri haricinde 3. ve 4. cinslerin de dünyada var olmasının yasal tabanı oluşturulmaya çalışılmıştır. Mukavelenin Temel Haklar, Eşitlik ve Ayırım Gözetmeme başlıklı 4. hususunun 3 no’lu kararında, kontrat kararlarının mağdur olarak kabul edilenlere rastgele bir ayırım yapılmaksızın uygulanması istenmiştir. Bu bağlamda “cinsel yönelim” temel bir “hak” olarak görülmüş ve kişinin bu hakkı gerçekleştirememesi bir “mağduriyet” sebebi olarak kabul edilmiştir. Zina kavramının kabahat olmaktan çıkarılmasının akabinde eşcinsel birlikteliklerin yasal teminata kavuşturulmasının, birey ve toplum ahlakı ve sıhhatini ne derece bozacağı üzerinde bilhassa durulmalıdır. Mukavele ile tüm kutsal metinlerde açık bir ahlaksızlık olarak tanımlanan eşcinsel birliktelikler; insanlık tarihinin cürüm, ayıp ve günah olarak tanımladığı hareketler legal hale getirilmektedir. Zira İstanbul Mukavelesi, evvelki evraklara nazaran bir ileri basamağa geçerek devletlerin bireylerin her tıp cinsel kimliğini müdafaayı taahhüt etmesini sağlamaktadır. Böylelikle İstanbul Mukavelesi, “insan hakları” telaffuzunun gereği olarak, devlet eliyle, aile bileşenlerine eşcinsel, trans, interseks, queer üzere cinsel azınlık kimliklerini, ana öge olarak dahil etmektedir.
Cinsiyetin Allah tarafından yaratılmış değil birey tarafından tercih edilerek inşa edilmiş bir durum olduğunun kabulü, LGBTİ bireylerin cinsel yönelimlerinin onaylanması ve toplumsal meşruiyet kazanması, aile kurgusunun da, bireylerin tercihi ile inşa edilmiş cinsiyetlerin partnerliği sonucunun yasal muhafaza altına alınması kelam konusu olmaktadır. Böylelikle hem cinsiyet tercihinde ve hem de partnerlik üslubu ve müddetinde hiçbir kısıtlama kelam konusu olamayacak ve tartışmaya açılamayacak formda yasal muhafaza altına alınmaktadır.
İstanbul Mukavelesi doğrultusunda hazırlanan 6284 sayılı Kanun, bayanın şiddete karşı korunması için bayanın soyut beyanını kâfi görmektedir. Gerçekten 6284 sayılı Kanunun şu an toplumu rahatsız eden en kıymetli unsurlarından birisi, 8/3’teki esirgeyici önlem kararı verilebilmesi için, “şiddetin uygulandığı konusunda kanıt yahut doküman aranmaz” kararıdır. Bu düzenleme, anayasal muhafaza altında olan savunma hakkının kutsallığına istisna getiren temelli bir düzenlemedir. Zira şiddeti uyguladığı sav edilen kişinin savunması dahi alınmadan hali olarak önlem üzere görünen uzaklaştırma kararı vermek, fiili bir cezalandırma ve cezanın infazından öteki bir şey değildir. Bu kapsamda bayanın beyanına dayanarak, mağdur yahut mağdur olma tehlikesi bulunan bayan için gözetici önlemlerin alınmasını ve fail olduğu ya da fail olma ihtimali olan kişi için önleyici ve esirgeyici önlemlerin alınmasını mümkün hale getirmiştir. Ceza hukukunun kozmik bir unsuru olan kuşkudan sanık yararlanır prensibi, İstanbul Kontratı’nda ve bilhassa 6284 sayılı Kanunda “şüpheden mağdur olma ihtimali bulunan yararlanır” prensibi halinde uygulanmaktadır.
Bir hatanın potansiyel failini cinsiyet temelinde peşinen kategorize etmek legal değildir. Failine pişmanlık hakkı tanımayan her hukuksal düzenleme ilkel ve kindar bir kabile töresinden esinlenmedir. Çünkü İstanbul mukavelesinde erkek yalnızca erkekliğinden doğan nedenle bütün cürümlerin mümkün tek failidir varsayımı kelam mevzusudur ve bayan uyuşmazlık yahut şiddet beyanından sonra pişman olsa bile İstanbul mukavelesinden doğan tüzel düzenlemelerden kurtulamamaktadır. Birebir halde erkek de yaptığı hareketlerden derin bir pişmanlık duysa bile kelam konusu mukaveleye nazaran bunun hiçbir manası yoktur. Bu üzere durumlar kelam konusu hukuksal mukavelenin meşruiyetini önemli bir halde yaralamaktadır.
Hukukta bir hareketin kabahat kabul edilebilmesi için onun ceza yasasında kabahat olarak tanımlanmış, işlenmesinin hukuka muhalif, failin fiilini yalnızca fikir planında kalmayıp bir halde açığa vurmuş olması, iradi yahut dikkatsizlikle yapılmış olması, yasa koyucu tarafından bu fiil için ceza belirlenmiş bulunması gerekir. Halbuki İstanbul Mukavelesinin 3. hususu ile şimdi aksiyona dönüştürülmeyen niyetler ve niyetler cürüm kabul edilip faili cezalandırılabilir.
Sözleşme’nin 6. Kısmında (49-59. maddeleri) düzenlenen kararlarla bayana ve aile içi şiddete yönelik soruşturma ve kovuşturmalarda ceza muhakemeleri yordamına kayda bedel istisnalar getirilmiştir. Bilhassa bayanın yahut şiddete uğrayanın beyanı temel alınmakta, savunma hakkı dahi verilmeden, mağdur olduğunu tez edenin beyanı ile muhafaza önlemine karar verilmektedir. Mağdur olduğunu argüman eden birey, Mukavelede tarifini bulan şiddet aksiyonlarından birine muhatap olduğunu argüman ederek eşini yahut birlikte yaşadığı kişiyi meskenden yahut yakın etrafından uzaklaştırma kararı alabilmektedir. Ülkemizde de son devirde bu uygulama yaygınlık kazanmakta, karar mercileri, beyan ile 6284 sayılı Kanun kararları mucibince eş hakkında muhafaza önlemi kararı vermektedir. Türk Ceza Kanunu’nda, bilhassa de son periyotta yapılan değişiklikler ile uzlaşma ve arabuluculuk, birçok cürmü kapsar hale getirilirken; aile içerisinde yaşanan tehdit, hakaret, kolay şiddet hareketleri kapsam dışında tutulmaktadır. Bu durum da aile kurumunun devam etmesi yerine dağılıp parçalanmasına neden olmaktadır. İstanbul Kontratına ahenk yasası olan (6284 nolu kanun) düzenlemenin bir sonucu olarak bayanın tek taraflı beyanı asıl kabul edilerek koca konuttan uzaklaştırılmaktadır. Meğer kocanın kalacak yeri, kalacak yeri bulamadığı durumlarda sığınacağı yer ve ekonomik şartlarına dair rastgele bir düzenleme yapılmamıştır. Bu da kocanın daha fazla hukuksuz aksiyonlarda bulunmasına neden olmaktadır.
Kontratın 48. unsuruyla aile içi sorunlarda aile büyüklerinin yahut duruşmalarda vazife yapan yetkili kimselerin devreye girerek tarafları barıştırması, bunun için arabuluculuk yapmaları yasaklanmaktadır. Meğer ülkemizde duruşmaların iş yükünü hafifletmek için “arabulucuk” kanunu yürürlüğe konulmuştur. Klasik aile yapısına sahip tüm inanç ve toplum kümelerinde aile içerisinde çıkan ihtilaflar aile büyükleri, kanaat başkanları ve bireyler üzerinde kelam söyleme hak ve yetkisi olan şahıslarca nasihat, mahalle tesiri, sulh üzere metotlar ile çözümlenirken bu hususla bu uygulamalar yasaklanmakta, ailenin yaşatılması yerine dağıtılması ve yok edilmesi ön plana çıkarılmaktadır. Aile hukuk ile kurulur ahlak ile sürdürülür. Halbuki İstanbul Mukavelesinin çabucak her hususunda aile içi sorunların tahlilinde din, ahlak ve bu pahalar doğrultusunda ortaya çıkan örf ve adetin devre dışı bırakılması emredilmektedir.
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği; tarifi gereği bayana ve erkeğe ait cinsiyet algısının değiştirilmesini amaçlamaktadır. Bunun sağlamak için de “eğitim” başat bir faktör olarak bedellendirilmektedir. M. 14/1’deki “Toplumsal Cinsiyet Hakkı üzere bahislere ait malzemeleri öğretim müfredatına ve eğitimin her düzeyine eklemek için gerekli adımları atmaktan devlet sorumludur” sözüyle devlete yüklenen vazife; çocuklar ortasında cinsiyet farklarının ortadan kaldırılması, bunların yerine cinsiyetsizliği kabullendirmek manasına gelen uygulamaların önünün açılması, üçüncü cinsiyetlere karşı müsamahanın yerleştirilmesi konularını içermektedir. Bu istikamette yapılacak eğitimler, gelecek jenerasyonların beşere, aileye, birlikte yaşama ve nikah akdine bakışını olumsuz tarafta etkileyecektir. Bu unsurda “kadın erkek eşitliği” ve “toplumsal klişelerden arındırılmış toplumsal cinsiyet roller” üzerinde durulmuş ve bunların eğitim, öğretim müfredatına her düzeyde konulması istenmiştir. Lakin toplumsal klişelerden arınmış cinsiyet rollerinin ne olduğu, bundan ne anlaşılması gerektiği belirtilmemiştir. Tekrar burada “klişe” sözü kullanılarak toplumun örf, adet, gelenek ve kabullerine işaret edilmiş, bir toplum mühendisliği uygulanması istenmiştir.
Görünen o ki bu düzenlemeler bayana yönelik şiddeti engellemenin ötesinde daha esaslı ve tesiri daha geniş bir gayeye yönelmiş durumdadır. Bu eğitim tezgahından geçen yeni kuşak artık her türlü cinsel eğilimi ve yönelimi pak görecek, hatta cinsiyet farkını kıymetsiz bir detay olarak değerlendirecektir. Böylelikle İstanbul kontratının uzak maksatları gerçekleşmiş olacaktır. Hakikaten Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafından uygulanan Eğitimde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Projesi, bu maksada hizmet etmiş, lakin gelen yansılar üzerine proje resmen olmasa da pratikte gözden uzak tutulmuştur.
İstanbul Mukavelesine nazaran 18 yaşın altındaki kız çocukları da bayan olarak kıymetlendirilmektedir. Münasebetiyle velayetindeki çocuklarına kendi paha yargıları doğrultusunda muhakkak birtakım davranış kalıplarını tavsiye eden bir babanın uygulamaları (Madde-3/a) baz alınarak “özgürlüğün rastgele bir biçimde kısıtlanması” kapsamında kıymetlendirilebilir.
Sözleşme’nin 58. unsurunda reşit olmayanların Sözleşme’nin 36, 37, 38 ve 39. unsurlarında tanımlanan hatalara muhatap olması durumunda vakit aşımının reşit olduktan sonra işletilmeye başlanması, karar altına alınmıştır. İlgili hususlarda yazılı kabahatlere bakıldığında kanıtların tabiatıyla yok olması, mağdurun muhatap olduğu aksiyon sonrasında fizikî olarak iyileşmesi, göz gerisi edilmiştir. Bu unsur ile ceza hukukunun temel unsurlarından olan, “delilsiz cürüm olmaz”, “şüpheden sanık yararlanır” üzere prensipler yok sayılmıştır. Ayrıyeten her geçen gün kopan ve koparılan aile bağları ile bencilleşen gençlerin ebeveynlerine şantaj yapma hak ve imkanı tanınmıştır.
İstanbul Kontratı, çağdaş insan hakları söylemlerinde benimsenen haliyle “rıza”yı ferdi yahut toplumsal hakların tek meşruiyet ölçütüne dönüştürmektedir. Bayan haklarıyla ilgili evraklar, cinsel kabahatlerde rızayı tek kriter saymışlardır. Istek bulunan nikah dışı birleşmeyi kabahat saymayan dokümanlar, nikah bulunan ilgide bir tarafın isteğinin bulunmayışını ise fiilin tecavüz sayılmasının sebebi kılmışlardır. Ayrıyeten tıpkı yaklaşımın bir yansıması olarak eşcinsel münasebetler, aile ve insanlık çeşidi bakımından tehdit oluşturduğu halde karşılıklı istek ile gerçekleşmesinden hareketle “cinsel eğilim” kavramı içerisinde normalleştirilebilmektedir.
Mukavelede ailenin ters cinsler ortasında nikah akdi ile kurulan bir toplum ünitesi olduğu ve tarafların akit ile kazandıkları hak ve üstlendikleri ödevlerinin olduğu vurgusunu güçsüzleştiren bir yaklaşım sergilendikten sonra mukavele, cinsel hataları nikah akdi dışında gerçekleşen fiiller olmaktan çıkarmakta, isteğin bulunmadığı cinsel birlikteliklere dönüştürmektedir. (Md. 36.1.a, b, c). Bu yaklaşımın doğal bir sonucu, evlilik içi istek bulunmayan birleşmelerin de evlilik dışı istek bulunmayan birleşmelerle tecavüz kavramında birleştirilmesi olmuştur. Nikah bağının tarafların cinsel açıdan birbirinden yararlanma konusunda baştan verilmiş bir istek içerdiği prestije alınmamıştır. Gayrı legal isteğe tanınan bedel, hukuken tescil edilmiş istek ile eşit hatta fiilen daha kıymetli sayılmıştır.
İnsanın iki başka cins olarak var edilmesinin temel hikmeti, yeni kuşakların meydana getirilmesi ve insanlık erdemine yakışır şekilde yetiştirilmesidir. Aile, insanlık vasfında eşit olan iki farklı cinsin kurduğu bir birliktir. Bu çerçevede evlilik birliğinin kurulması ile taraflar, birbirlerinden cinsel açıdan yararlanma hakkına sahip olurlar. Evlilik içi gerçekleşen bayanın isteği bulunmayan cinsel temas, taraflar ortasında evlilik hayatının selameti bakımından sıkıntıların bulunduğunu gösterse de, İstanbul Kontratının 36/3 unsurunda söz edilen biçimiyle bir tecavüz kabahati olarak bedellendirilemez.
Aslında Mukavelede ailenin korunması halinde bir maksat yer almamaktadır. Zati Mukavelenin kabullerine nazaran, ataerkil olan mevcut ailenin korunması değil, değiştirilmesinin öncelenmesi gerekmektedir. Kontrat bunu bayanın ailedeki pozisyonunun değiştirilmesi yoluyla gerçekleştirmeyi ummaktadır. Bu sebeple Kontratın ana perspektifini, aile dışında yahut içinde toplumsal cinsiyet temelli olarak bayana yönelmiş şiddet karşısında bayan ve erkek rollerinin değiştirilmesini, en somut formuyla bayanı özel hallerde himaye etmeyi, erkeği ise eğitim yahut cezalandırma sistemi ile yeni rollere uygun hale getirmeyi amaçlamaktadır.
İstanbul Kontratı de dahil olmak üzere bayana ait evraklarda aile içi rol paylaşımı eşitliğe ters görülmüştür. Mukavele metninde yer alan “aynı hak ve sorumluluklar” kavramı aile içerisinde hak ve sorumlulukların ortak olanlarının yanı sıra farklı olanlarının bulunabileceği fikrini göz gerisi etmektedir. Bu yaklaşıma uygun olarak mukavele, aile içinde rol paylaşımını tabir etmek için nerdeyse bütün lisanlarda karşılığı bulunan “karı ve koca” sözcüklerine yer vermemektedir. Zira bu kavramların toplumsal cinsiyetin ürettiği kavramlar olduğu kanısındadır.
Kontrat aile içi şiddetin mahallini “aile içerisinde yahut hanede yahut mağdur faille birebir konutu paylaşsa da paylaşmasa da eski yahut şimdiki eşler yahut partnerler arasında” (md. 3/b) halinde belirlemektedir. Tarifte “aile içerisinde” sözüyle sonra saydıklarını başka bir kategori olarak gördüğü izlenimi verse de “aile içi şiddet” tabirin gerçekleştiği mahal ortasında “partner”i koymuş olması aileyi mutlak olarak nikah bağı ile kurulan bir kurum olarak görmediğini göstermektedir. Bu bakımdan kontrat aile kavramını, nikah bağı ile kurulan toplumsal ünitenin ismi ile sınırlamamaktadır. Bu tavrıyla nikah akdi ile kurulan ailelerin yapısına müdahale ettiği üzere aile kavramının kendisine de müdahale ettiğini göstermektedir. Bu bakımdan partner sözüyle anlatılan hemcins yahut aksi cinslerin nikahsız birliktelikleri de aile kavramı içerisine dahil edilmiş olmaktadır.
İstanbul Kontratında çağdaş Batı fikrinin özgürlük telakkisi içinde gün yüzüne çıkan ve art planında liberal feminist fikrin olduğu yaklaşımlardan birisi de toplumsal cinsiyet eşitliğidir. Toplumsal cinsiyet eşitliği Kontratın, modernizmin radikal yorumlarından birini rahatlıkla benimseyebildiğini göstermesi bakımından dikkat caziptir.
Mukavelenin 3. hususunun “c” bendinde toplumsal cinsiyet kavramı şöyle tanımlanır: “Belli bir toplumun bayanlar ve erkekler için uygun gördüğü toplumsal olarak inşa edilen roller, davranışlar, etkinlikler ve yaklaşımlar manasına gelir.” Giriş kısmında, bayana yönelik şiddetin yapısal niteliği, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet olarak tanıtılmaktadır. Genel yükümlülükleri söz eden 18. hususun 3 no’lu kararında bayanlara yönelik şiddet ve aile içi şiddetin büsbütün toplumsal cinsiyet temelinde anlaşılacağı açıkça tabir edilmektedir. Buna nazaran İstanbul Kontratı, bayana karşı şiddetin önlenmesi üzere epeyce temiz ve haklı bir sorunu, toplumsal cinsiyet üzere ideolojik manalara sahip bir kavram ile ilişkilendirmekte ve büsbütün ona hasretmektedir. Çünkü toplumsal cinsiyet kavramı, bayana şiddetin ötesinde bir muhtevaya sahiptir ve büyük oranda Batı’nın seküler feminist kuramlarından beslenir.
Kontratta toplumsal cinsiyet kavramı için uygun görülen tarifin toplumsal bilimler tarafından kullanılan manasından kısmen uzak ve belgisiz olduğu söylenebilir. Bu tarif epey genel; nötr, olumlu, olumsuz tesirleri olan, cinsler ortasında rol ayrımı yapmayan, nitelikten ne kastettiği pek anlaşılmayan yahut yer yer meçhul bir içeriğe sahip görülmektedir. Mukavele sonlarını çizmeye çalıştığı bu tanıma dayanarak bayana yönelik ortaya çıkan şiddeti önlemeyi hedeflemektedir.
Toplumsal cinsiyet eşitliğini savunanlar, bayan ve erkek için uygun görülen rollerin değiştirilmesinin ya da reddedilmesinin kelam konusu şiddetin önlenmesinde kilit bir değere sahip olduğuna inanmaktadırlar. Bu kanıya nazaran, bayana yönelik şiddeti önlemek için, toplumsal cinsiyet eşitliği zaruridir. Bu zorunluluğun temel sebebi, bayana yönelik şiddetin en önemli nedeninin toplumsal cinsiyet eşitsizliği olduğu yargısıdır. Bu fikre nazaran toplumdaki erkek hükümran kanıyı doğuran rol ve sorumluluklar değiştirilebilirse, şiddet büyük oranda sona erecektir.
Meğer bayan ile erkek, toplumsal hayattan büsbütün tecrit edilmiş bir taban içinde düşünülemez. Toplumsal hayat ise, insanların huzur ve inanç içinde bir ortada bulunmasını gerektiren vazife ve sorumluklardan müstakil olarak ele alınamaz. Hasebiyle kadın-erkek münasebetleri, toplumsal hayatın mecburî kıldığı vazife ve roller içinde mana bulur. Bu bağlamda İstanbul Mukavelesi’nin, toplumsal cinsiyet kavramından hareketle, toplumun bayana biçtiği her türlü rol, misyon ve sorumluluğu bütünüyle ortadan kaldırmayı şiddetle tavsiye eden yaklaşımının, gerçek hayatta hiçbir karşılığı bulunmamaktadır. Zira toplumsal hayattan ve bu hayatın domine ettiği rol ve sorumluluklardan bağımsız bir yaşantı alanı bulunmamaktadır. Gerçekten insan toplumları üzerinde yapılan antropolojik incelemelerin tamamı, içinde sayısız kültürel çeşitliliği barındırmakla birlikte, temelde insanın biyo-sosyo-kültürel olarak yapılanmış ‘cinsiyetli’ bir varlık olduğunu göstermektedir. Dünyada cinsiyet farklılığını göz arkası eden, cinsiyet sosyalleştirmesini ve cinsel toplumsallaşmayı sağlamayan, cinselliği ve üremeyi kurallara bağlamayan kültür bulunmamaktadır. Bu gerçeğin Sözleşme’yi dayatan güçler tarafından bilinmediği düşünülemez. O halde Mukavele, bu gerçeğin şuurunda olarak aslında, toplumsal hayatımız ve kadın-erkek bağlantıları üzerinde belirleyici tesiri devam eden dini ve kültürel öğeleri gaye almış olmaktadır.
Mukavele, siyaset kurumuna ve hukuk mercilerine, bayanlarla erkekler ortasında belirli misyon ve sorumluluklar tayin eden bütün dini öğretileri toplumsal cinsiyet eşitliği niyetini temel alarak derhal ortadan kaldırmayı bir yükümlülük olarak yüklemektedir. Türkiye, Mukaveleyi 2014 yılında yürürlüğe koymakla, bu kararın gereğini yerine getireceğini taahhüt etmiş olmaktadır. Kontrat bu istikametiyle Türkiye devleti ile toplumunu karşı karşıya getirmekle kalmamakta, devlet gücünü ideolojik bir gayenin gerçekleşmesi için araçsallaştırmaktadır. Aslında bayana şiddetin önlenmesi için toplumsal rol ve sorumlulukları reddetmeyi öneren toplumsal cinsiyet eşitliği, kabahati din, gelenek ve kültür üzere pahalara atarak bir taraftan da maksat saptırmaktadır. Zira yapılan araştırmalar, bayana şiddetin temelinde ruhsal problemler, alkol ve uyuşturucu kullanımı üzere konuların olduğunu göstermektedir. Hasebiyle şiddetin temel nedenlerini yadsıyan her araştırma, bayana şiddetin devam etmesine neden olmuş olmaktadır.
İstanbul Mukavelesinin, toplumsal bir kategori olarak 19. yüzyılda ortaya çıkan “feminist kadın” imgesi ve grameri üzerinden bize yeni bir kimlik dayatmaktadır. Daha açık bir tabirle İstanbul Mukavelesi, bayan haklarına dayalı çağdaş kültürün gerçek içeriğini feminist bir anlayışla ele almaktadır. Buna bağlı olarak Batı dışı tüm hukuki/örf, adet, gelenek ve din üzere normları gayret edilmesi gereken riskli alanlar biçiminde tanımlamaktadır. Şiddeti sonlandırmayı hedefleyen bir metin şiddeti çağrıştıran bir lisan kullanmayı sorun olarak görmemektedir. Buna rağmen dini kıymetler, cinsiyet özelliklerinin doğal ve yasal hudutlar içinde gerçekleşmesinin en büyük garantörü olarak görülebilir. Bunun kurumsal manada en büyük teminatını da aile oluşturur. Bütün dinlerde ortak bir paha olarak cinsel hazzın tatmini ve kuşağın pak olması için ilginin nikahla tesis edilmesi mecburidir. Bir öbür tabir ile bayan ve erkek birlikteliğinin tek legal yolu nikahtır. Hasebiyle nikah, ailenin kurucusudur. Nikahsız birleşmelerin “zina” sayılarak cezasının ağır tutulması, ilahi dinlerin ortak tavrıdır.
İstanbul Mukavelesinde, Batı’nın Batı dışı toplumlar yahut Mukaveleye taraf olan Batılı olmayan ülke halkları için uygun gördüğü yakıştırmalar ve haksız yargılar bulunmaktadır. Mukavelede “namus” sözü 4 yerde ve hepsinde de “sözde” takısıyla geçmekte; din 3 yerde; töre ve gelenek sözleri de 3’er yerde geçmekte ve buralarda yalnızca bayana şiddet bağlamında oluşturacakları olumsuz tesire dikkat çekilmektedir. Namus kavramının, geçtiği her yerde “sözde” takısıyla kullanılması, kavramı ve içerdiği bütün kıymetleri itibarsızlaştırmak ve gözden düşürmek hedefine matuftur.
Bayan sünneti dünyada sonlu sayıda birtakım bölgelerde uygulanmakta iken, Türkiye de dahil olmak üzere bu Sözleşme’ye imza atan hiçbir ülkede klasik olarak uygulanmamaktadır. Bu durum Sözleşme’yi hazırlayanlar tarafından bilinmesine karşın, hangi hedef ile Mukavele metni içerisine konulduğu, ayrıyeten üzerinde düşünülmesi gereken bir bahistir.
Sonuç itibariyle; İstanbul Mukavelesi dine, kültüre, geleneğe yahut örfe dayanan kıymet ve kararları, bayan aykırısı bir kategori içine sokan bir düşünsel tabana dayanmaktadır. Bayan, kadın-erkek ilgileri, aile ve cinsiyet üzere bahislerdeki yaklaşımıyla bütün insanlık tarihi için yeni sayılabilecek bu paradigma, yalnızca İslam’ı değil, insanlığı bugüne kadar taşıyan bütün kadim inanç ve bedelleri ve bu kıymetlerin dayandığı fıtri maddeleri, bayan aykırısı olmakla suçlamaktadır. Bu bağlamda Mukavele erkeği, bayan için bir rakip, aileyi bayanın özgürlüğü için bir pürüz ve toplumsal rolleri de bayanın kendini dilediği formda gerçekleştirebilmesine mani olan bir yük olarak gördüğü için amaç haline getirmektedir. Münasebetiyle bayan için erkeğin yanı sıra aile, toplumsal, kültürel, dini vb. vazife ve sorumluluklar aşılması gereken ögelerdir. Bu tarafıyla Sözleşme’nin taraf olan ülke halkları için toplumsal ve kültürel manada yıkımla sonuçlanacak gelişmeleri barındırdığı rahatlıkla söylenebilir. Batı toplumlarında bile kabul görmeyen pek çok niyet ve yargıyı barındıran Sözleşme’nin, muhafazakar bir toplumsal yapıya sahip Türkiye’de güçlü bir tüzel statü içinde işlerlik kazanması, gelecek ismine tasa vericidir.
İstanbul Mukavelesi sıradan bir hukuk metni olmaktan öte din, inanç, namus, gelenek, örf, hayat, aile, kadın-erkek bağları üzere pek çok alanda radikal kararlar ve kabuller barındırmaktadır. Türkiye’nin devlet olarak tarafı olduğu bu kontratın iç hukukta da güçlü bir biçimde korunmuş olması, insanlık ismine sorumluluk hisseden herkesi meşgul etmelidir.
İstanbul Kontratı’nda lisana getirilen bayana yönelik şiddet üniversal bir meseledir. Lakin bu sorun çerçevesinde çizilen kavramsal çerçeve, yapılan tanımlar, önerilen tahlil yolları kozmik seviyede kabul edilebilecek kuşatıcılıkta ve doğrulukta değildir. Batı medeniyetinin kendi içinde yaşadığı tecrübeyi, çelişkileri ve çatışmaları yansıtan bu metinde, bayanın maruz kaldığı şiddetin temel sebepleri ıskalanmış ve tahlil olarak kadınıyla erkeğiyle bütün insanlığı daha büyük mağduriyetlere sürükleyecek teklifler lisana getirilmiştir. Kaldı ki mukavele metninde öngörülen ömür biçimini uygulayan Batılı ülkelerde de yüz ağartıcı bir sonuç elde edilememiştir. İnsanı insanın kurdu olarak gören bir anlayışın izlerini taşıyan bu yaklaşımla toplumsal bir barışı tesis etmek mümkün değildir. Batı medeniyetinin ürettiği kavram, teori, model ve yapılar ile bulduğu tahlilleri; toplumsal yapımıza, zihin dünyamıza, kıymetlerimize ve kültürümüze uygun olup olmadığına bakmadan alıp uygulamak tehlikeli sonuçlar doğuracaktır.
Bu vesileyle üstte farklı disiplinlere ilişkin bilgilerin de işaret ettiği üzere, Türkiye’nin devlet olarak İstanbul Sözleşmesi’nden büsbütün çekilmesini talep ediyor, ailenin bütün fertlerinin saygınlık, huzur ve iyiliğini temin edecek düzenlemelerin toplumsal yapımız ve kültürel kıymetlerimiz dikkate alınarak ivedilikle gerçekleştirilmesini kaçınılmaz görüyoruz.
Kamuoyuna hürmetle duyurulur.
ANADOLU PLATFORMU
Memurlar
