Dava konusu olayda, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 35 inci unsuru uyarınca görevlendirilen araştırma vazifelisi mecburi hizmetini tamamlamadan misyonundan istifa yoluyla ayrılmıştır.
İlgili mevzuat uyarınca süreksiz görevlendirme süreci yapılmadan evvel araştırma vazifelisi tarafından imzalanan taahhüt ve kefalet senedine nazaran üniversitece süreç başlatılmıştır. Yargıya yansıyan süreç sonrasında birinci derece mahkemesi, yükleme senedinde yazılı “bana yapılan ödemelerin tümü” ibaresinin maaş ödemelerini de kapsayacak formda davacı tarafa yapılacak tüm ödemeler biçiminde anlaşılması gerektiğini, davalı tarafından yüklenme senedine dayalı olarak davacıya yapılan maaş ödemelerinin geri alınması sürecinin hukuka uygun olduğu gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi ise, tüm mecburi hizmet yükümlüsü araştırma vazifelileri için emsal olacak bir karar vermiştir.
Mahkeme;2547 sayılı Kanun’un 35 inci unsuruna nazaran görevlendirilen araştırma vazifelilerinin eğitimleri müddetince aldıkları maaşın imzaladıkları sene mucibince geri ödenmesi halinde ilgililerin fiyat ödenmeksizin çalışmış olacaklarını, bu durumu Anayasanın 18 inci unsurunda yer alan zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağına terslik teşkil edeceğine hükmetmiş olup, maaşların geri verileceğine dair senet kararının geçersiz olduğunu söz etmiştir.
T.C.
YARGITAY
3. HUKUK DAİRESİ
Temel No: 2020/4022
Karar No: 2021/599
Mahkemece, yükleme senedinde yazılı “bana yapılan ödemelerin tümü” ibaresinin maaş ödemelerini de kapsayacak formda davacı tarafa yapılacak tüm ödemeler biçiminde anlaşılması gerektiğini, davalı tarafından yüklenme senedine dayalı olarak davacıya yapılan maaş ödemelerinin geri alınması sürecinin tarz ve yasaya uygun olduğu gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiş; karar, davacı vekili tarafından temyiz edilmiştir.
Dava, 2547 Sayılı Kanun’un 35. hususu uyarınca imzalanan yüklenme senedinden kaynaklı istirdat istemine ilişkindir.
Davalı … tarafından imzalanan noterde tanzim edilen 28.12.2010 tarihli yüklenme senedinin 1. hususunda …. Üniversitesinde eğitim bulunduğu mühlet kadar mecburi hizmet taahhüdünde bulunduğu, 2. unsurunda ….istifa suretiyle ayrıldığı takdirde eksik kalan mecburi hizmet müddetiyle orantılı olarak %50 ziyadesiyle birlikte ödenmesinin taahhüt edildiği, 3. unsurunda ….yapılan ödemelerin tümünü sarf edilen meblağın %50 fazlası ve yasal faizi ile birlikte ödeneceğinin taahhüt edildiği görülmektedir.
Türk hukukunda mecburi hizmet yükümlülüklerinin bir kısmı Anayasa’da bir kısmı ise kanunlarda düzenlenmiştir. Eğitilme ve yetiştirilme karşılığı olarak öngörülen mecburi hizmet yükümlülüğü 2547 Sayılı Kanun’un 33.,35. ve 39. hususlarında düzenlenmiştir. 2547 Sayılı Kanun’un 35. unsurunda araştırma vazifelilerinin yurtiçinde bir öbür üniversitede görevlendirilmeleri, öğretim elemanlarının yurtiçinde ve yurt dışında görevlendirilmeleri ise 39. unsurda düzenlenmiştir.
2547 Sayılı Kanun’un 35.maddesinde “Yükseköğretim kurumları; kendilerinin ve yeni kurulmuş ve kurulacak başka yükseköğretim kurumlarının muhtaçlığı için yurt içinde ve dışında, kalkınma planı prensip ve gayelerine ve Yükseköğretim Heyetinin belirteceği muhtaçlığa ve asıllara nazaran öğretim elemanı yetiştirirler. Öğretim elemanı yetiştirilmesi hedefiyle üniversitelerin araştırma vazifelisi takımları, araştırma yahut doktora çalışmaları yaptırmak üzere diğer bir üniversiteye, Yükseköğretim Kurulunca süreksiz olarak tahsis edilebilir. Bu biçimde doktora yahut tıpta uzmanlık yahut sanatta yeterlik payesi alanlar, bu eğitimin sonunda takımlarıyla birlikte kendi üniversitelerine dönerler. Yurt içi yahut yurt dışında yetiştirilen öğretim elemanları, genel kararlara nazaran bağlı oldukları yükseköğretim kurumlarında mecburi hizmetlerini yerine getirmek zorundadırlar. Bu mecburi hizmet, eş durumu ve sıhhat mazeretleri hariç olmak üzere diğer yükseköğretim kurumlarında ve kamu kurum ve kuruluşlarında yerine getirilemez. Bu yükümlülüğü yerine getirmeyenlere, yükseköğretim kurumlarında vazife verilmez. Özel kanunlarla getirilen mecburi hizmet çalışmaları bu karar dışındadır.” biçiminde düzenlemeye yer verilmiştir. Yeniden bu kanun hususuna dayanılarak çıkarılan Bir Üniversite İsmine Bir Öteki Üniversitede Lisansüstü Eğitim Gören Araştırma Vazifelileri Hakkında Yönetmeliğin 4/4 hususunda ”Görevlendirme yahut atama süreçlerinden evvel adaylardan, kendilerine takımı tahsis edilen üniversite yahut yüksek teknoloji enstitüsünde 2547 Sayılı Kanun’un 35. hususu kuralları içinde lisansüstü eğitim -öğretim mühleti ( tatiller dahil ) kadar mecburi hizmeti yerine getirmek zorunda bulunduklarına dair bir taahhüt ve kefalet senedi alınır. Bu senette ilgili araştırma görevlisinin lisansüstü eğitim -öğretimlerini tamamlamasından sonra ne kadar mühlet sonra kadroyu tahsis den üniversiteye yahut yüksek teknoloji enstitüsüne döneceğinin belirten bir karar de yer alır.” kararı düzenlenmiştir.
Kanun’ un 35. hususunda mecburi hizmet yükümlülüğünün ihlali halinde öngörülen tek yaptırım araştırma görevlisine öteki bir yüksek öğretim kurumunda vazife verilmemesidir.
Kanunda yer almamasına karşın yönetmelikle araştırma görevlilerinden yüklenme senetleri alınacağı düzenlenmiştir. Kişi kendi iradesi ile kamuda çalışma özgürlüğünü kullanmış olup öngörülen tek yaptırımın araştırma görevlisine diğer bir yükseköğretim kurumunda vazife verilmemesi olduğu dikkate alındığında kanunda yaptırım konusunda bir eksikliğin olduğu ortadır.
Anayasa’nın 18. unsurunda zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği istikametindeki düzenleme değerlendirildiğinde; angarya yasağı, Anayasa Mahkemesi kararlarında; kişinin emeğinin karşılığını almadan zorla çalıştırılması, bir maldan ya da kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma halinde tanımlanmıştır. (B.K.. AYM, E; E:2011/150, K:2013/30, KT:14.02.2013 ) Araştırma vazifelileri 2547 Sayılı Kanun’un 35. unsuruna nazaran yapılan görevlendirme kapsamında çalışırken her ne kadar maaş almakta iseler de; yüklenme senedindeki kaidelerin ihlali halinde bu çalışma karşılığı alınan maaş ödemelerinin geri verilmesi tarafındaki düzenleme ile başlangıçta angarya yasağı kelam konusu değilken, taahhüdün ihlali halinde maaşların geri verilmesi halinde araştırma vazifelisi fiyat ödenmeksizin çalışmış olma durumunda olacağından senet hususunda maaşların geri ödeneceği tarafındaki düzenlemenin bu tarafıyla de angarya yasağının ihlali olduğu kabul edilmelidir.
Tüm bu nedenlerle yüklenme senedindeki mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde araştırma vazifelisi takımında bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan maaşların geri verileceğine dair senet kararının geçersiz olduğu kabul edilerek davacının istirdat isteminin kabulüne karar verilmesi gerekirken yazılı biçimde davanın reddine karar verilmesi kusurlu olup, bozmayı gerektirir.
SONUÇ : Üstte açıklanan nedenlerle kararın davacı faydasına BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde temyiz edene iadesine, 6100 Sayılı HMK’nin süreksiz unsur 3 atfıyla 1086 Sayılı HUMK’nin 440. unsuru mucibince karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere, 28.01.2021 gününde oybirliğiyle karar verildi.
Memurlar
