Köyün büyücüsü, ateşini yakar, kükürdünü atar, güya iyi ruhları çağırıp, berbatları kovar. Şeytanları ürkütmesi zordur ancak insanları korkuturlar.
Müşterisinin gözüne, kulağına, burnuna hitap eder. Davul çalar, ağıt yakar, çığlık atar ve…
Ve maske takar.
Şamanlar konuşmaz, teşhisi dansla bildirir muhatabına. Kıvırması kolay bir yol, “Ee ben demiştim sana!”
Arkeolojik hafriyatlarda bulunan maskeler ya kireç taşından oyulmuştur ya da pişmiş toprak. Elbette altın, gümüş, tunçtan dökülenler de var.
Maske ismini Latince “masca”dan (hayalet) alır. İspanyollar ve Araplar maskara, İtalyanlar maschera, Fransızlar masque derler, Kelt lisanında ise yalnızca mask.
Amerikan yerlileri (Aztek İnka Maya) ağaç maske kullanırlar. Afrika’da da materyal birebirdir; kısım, budak, yaprak.
Mısır’da ölüler mumyalanır, yüzlerine maske bırakılır. Sahibine benzetilir ki, ruhu aramasın sonra. Gereci kim olduğuna bağlıdır, şayet Tutankamon ise altının hesabı yapılmaz, amelenin tekiyse kil balçık çok bile ona.
Antik Yunan ve Roma’da maskeler bal mumundan mamüldür. Lakin gladyatörler arenaya çatık kaşlı metal maskelerle çıkar.
Maskede abartı aranır; saç, kemik, hayvan dişleri ve boynuzlar kullanır, kıl, tüy, kuyruk… Tabiata aykırı gelen ne varsa.
MASKELERİ DÜŞECEK
Maskenin yayılmasında tiyatronun da vebali var. Japonlar oyuna nazaran maske takar; samuray, geyşa ya da iblis olurlar.
Kore’de maske beyaz ise genç biri canlandırılıyor demektir, kırmızı ise orta yaşlı, siyah ise ihtiyar.
Birtakım oyuncular tek başına oynar o maskeyi takar kuzulaşır, bunu takar canavarlaşırlar.
Papa IV. Boniface, Britanyalı paganlardan bulaşan Cadılar Bayramı’na dini bir kisve kazandırır. Hallowen sıcak para demektir esnafa. Sat gitsin, maske, süpürge, kukuleta…
Bilirsiniz; soyguna giden hırsız, pusu kuran katil de maske takar.
Diyelim nümayişe katılmış, kral aleyhinde bağırıyorsun, niçin tanınasın ki, saklanırsın maskenin arkasına. Siyaset çok yüzlülük değil mi sonunda?
Çincede maskeye tal (hürriyet) denir. Tiyatrocu yüzünü gizledi mi, ayyaş aristokratlara, hırsız rahiplere, Budist hiyerarşiye saydırır pervasızca.
Ceza mı? Hayır. Bir nevi emniyet sibobu, bırak boşalsınlar.
VENEDİK’TEN RİO’YA
Venedik Cumhuriyeti, Aquileia Patriği Ulrico’ya karşı zafer kazanınca şaşaalı bir şölen başlar. Seneidevriyesinde bir daha… Bu kutlamalar vakitle karnavala döner, çapkınlar, sapkınlar, casuslar takar maskesini iş peşinde koşar. Düşünün yargıçlar, doktorlar, ruhaniler dahi kusurlu hareketlerde bulunurlar. Erkekler bayanlara bir şeyler atmaya başlar. Bu şeyler mürekkep dolu yumurtaya dönünce işin tadı kaçar. Avusturya Hükümdarı tarafından şiddetle yasaklansa da (1797), 1979’da tekrar başlar.
Sen artık filan aileden soylu bir kont kızısın, karnavala katılmışsın. O kalabalıkta nasıl kikirdeyecek, çığlık kahkaha atacak, yuh çekecek, ıslık çalacaksın? İşte maske burada lazım ablaya.
Pekala balolar niçin maskeli? Demek inkarı gerekecek şeyler oluyor orada!
Rio karnavallarında da maske vardır ancak artık gerek duymuyorlar, çivisi çoktaaan çıkmış, neyinden utanacak bu saatten sonra?
Batı’da her hadisenin maskesi başkadır, mesela hanımefendi fırçalamak için dahi olsa hizmetçileriyle muhatap olmaz, azarlama maskesini takar, görünür o kadar.
Varlıklı ve soylu bayanlar dışarıda özel bir maske (wizard) ile dolanır, beyazlıklarını korurlar. D vitamini alamadıkları için yamulacaktırlar o diğer.
Klu Klux Klan mensupları zenci meskenlerini yakarken kukuleta giyer, gerçi kimse öldürülen zencilerin hesabını soracak değildir lakin n’olur n’olmaz.
Tarım plantasyonlarında iş çok ağırdır, fakat siyahi bir köle dayanabilir buna. Gemiyle Afrika’ya sarfiyat, birinci kıyı köyünden beğendiklerini toplar, zincire vururlar. Pekala ya bu zencilerde bilinmedik bir hastalık varsa? Başına demirden bir maske geçirir, boynunu beline bağlarlar. Amerikaya kadar ölmediyse tamam. Bin nevi karantina.
Kapatby ReklamStore
ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA
Taun salgınlarının sık yaşandığı yıllar… O günün doktorlarına nazaran veba çöplüklerden ve lağımlardan kaynaklanır ve “miasma” ismi verilen pis havayla yayılır.
Pekala tabip maskeleri niçin gaga halinde?
Zira tabipler o uzun gagaların içine kuru çiçekler, kokulu otlar, baharatlar koyar, ufuneti (kötü kokuyu) süzüp arıtırlar. Yararsız diyemeyiz, az da olsa koruyuculuk sağlar. Hastanın yüzünüze hohlamasından iyidir hiç olmazsa.
Bakteriler keşfedilince miasma teorisi rafa kalkar lakin maske problemi sümen altına atılmaz. Cerrahlar yüzlerini bezle örter; kandan, tükürükten korunurlar.
Yıl 1910… Mançurya’da patlak veren veba salgınında 60 bin kişi ölür. Hem de iki gün içinde, bugün yakalandın yarın mevta. Değişik ülkelerden tabipler çağrırır deva sorarlar. Cambridge’te tıp okuyan bir Malezyalı ( Tabip Wu) vebanın pireyle değil, hava yoluyla yayıldığını söyler ve maske dağıtılmasını söyler halka. Yaptığı maske gazlı bez ve pamuktan ibarettir, yüzü sıkı sıkı sarar damlacıklardan korunurlar.
BİYOLOJİK KİMYASAL
Birinci ve İkinci Cihan Harpleri acımasızdır. Sivillerin üzerine kimyasal ve biyolojik silahlar atarlar. Bir elma kokusu duyar üzere olursunuz, eliniz ayağınız boşalıverir bir anda.
Güldüren gazlar, ağlatan gazlar, artık rüzgar ne taraftan esiyorsa…
Fiberglas filtreler nispeten önlese de kullanması zahmetlidir, solumayı zorlaştırır. Çocuklar bunu takmak istemez ancak Miki Maus formuna sokulunca…
İkinci Cihan Harbi’nde İngilizler Polonya’ya yüz bin halk tipi maske satar. Mal şimdi teslim edilmemiştir ki, Almanlar Polonya’yı ele geçirir. İngilizler, maskeleri Türkiye’ye satmak ister. Yüzbaşı Hüseyin Hilmi Işık, Türkiye’nin birinci yüksek kimya mühendisidir, bunları inceler ve yanlışlarını tespit eder. Raporuna “İşe yaramaz” muharrir. İngiliz Sefiri ayağa kalkar, Ulusal Savunma Bakanlığı üzerine baskı kurarlar. Hilmi Beyefendi buyurun der ve maskelerin işe yaramadığını ilmi olarak ispatlar.
Bugün taktığımız maskeleri de deneyebilirsiniz, şayet üflediğinizde çakmak sönüyorsa “ı ıh”, ondan bi’ numara olmaz.
KINADIK BAŞIMIZA
Daha önce Endonezya ve Malezyalılarda görüyor, pek mana veremiyorduk. Pandemi sonrası ninjalara döndük adeta.
Doğrusu pek hoşlanmadık, çenemize indirdik, kolumuza bağladık, tek kulağımızda sallandırdık. Sevdiğimizden değil, ah bir cezası olmasa…
Pekala maske insanı korur mu?
Evet fakat karşınızdakini daha fazla korur. Esasen sağlıkçıların kaygısı sizin yayıcı olmamanız, ağzı açık öksüren biri damlacıkları 10 metre öteye fırlatabilir o bakımdan…
Siz yeniden de sabredin takın, hiçbir şey bulamazsanız gringolar üzere bir bez bağlayın ağzınıza.
Doğal bir de etraf ciheti var, şayet her gün 80 milyon maske çöpe atılıyorsa…
Poşetlerle baş edemedik artık bir de bunlarla…
Evet maske değerli fakat aralık daha kıymetli, kapı kolu, elektrik düğmesi, tırabzanlara dokunmamak daha daha kıymetli.
Bırakın sarılmayı kucaklaşmayı, vakti değil daha!
Memurlar
