Besinin ve sağlıklı beslenmenin her geçen gün zorlaştığı, ziraî üretimin ve kaliteli eser elde etmenin kritik sürece girdiği devirlerde yaşıyoruz. Kırsal nüfusun %10’ların altına düştüğü ve hasebiyle kırsalda çiftçiliğin tarihe karışacağı günlere yaklaşıyoruz. Ziraî ithalatı istediğimiz düzeyde tutamıyoruz. Tarımda üreticiden çok ortacılar kazanıyor. Ziraî işleyişte dağınık, kopuk, verimsiz ve sonuçsuz bir hareketlilik var. Bütün bunların devamında esasen hassas olan tarımımız daha hassas hale gelmektedir. Bu da tarımımızın doruktan tırnağa kararlı bir ıslahata muhtaçlığı olduğunu göstermektedir.
Bilimsel alanda ve ziraî eğitimde ıslahata gereksinim var
Tarımda, bilimsel çalışmalar ve bilimsel üretim çok durağan ve tekdüze bir vaziyette seyretmektedir. Birçok tarım bilim insanı, yapılmışın tekrarı ile oyalanmakta, projelerde danışmanlıkla yetinmekte, bilimsel makale ve unvansal yaklaşımla kendilerini sonlandırmaktadır. Toplantılara başkanlık etmek, birinci ve son kelamı söyleme pozisyonunda olmakla kendilerini tatmin etmektedirler. Ziraî araştırmacılar ve akademisyenler alışılmışın dışına çıkmayı, yeniliklere ve yeni fikirlere açık olmayı, genç araştırmacıları desteklemeyi gereğince başaramamaktadırlar. Oturum ve sunumlarda bilimsel tartışma düzeyini tutturamamaktadırlar.
Bilimsel Araştırma kuruluşlarının idarecileri, uhdelerinde bulunan araştırmacıları bir meslektaşı üzere görmeyi başaramamakta, kimisi hasım üzere görmekte, kimisi bir kesiti öne çıkarmakta, kimisi de ben merkezli çalışmaktadır. Bu tavır ve idare hali ülke tarımına ve tarım bilimine getireceği yarar sonlu kalmaktadır.
Ziraî proje çalışmalarında hala devam eden, bahisleri yönetimin belirlemesi metodu yanlış ve sakıncalıdır. Doğrusu; araştırmacı, uzman olduğu alanla ilgili, ülkenin, bölgenin ve tarım biliminin muhtaçlığına nazaran projesini hazırlamalı ve yetkililere sunmalıdır. Doğrusu budur. Yönetim, sen şu projeyi hazırla, gel! Derse verimsizliğe ve sonuçsuz çalışmaya kapı aralamış olur. İdarecinin vazifesi, imkanları araştırıcılara eşit paylaştırmalı ve çalışmalarını kolaylaştırmalıdır. Bugün bu hala sağlanamamıştır. Buradan başlayan meseleler büyüyerek ziraî üretime olumsuz tesir etmektedir.
Ziraat Meslek Liseleri uzun yıllar evvel kapatıldı ve bugün bunun eksikliği daha net görünmektedir.
Ülkemizde bilimsel alanda öne çıkmış ve bilimde liderlik edecek özellikte üniversiteler olduğu halde ziraat bilimi için bu türlü bilimsel liderlik edecek üniversite yoktur. Ülkemizin en başarılı genç eğitim potansiyeli bu başkan üniversiteleri tercih etmektedir. Ziraat fakülteleri bu bakımdan şanssız bir pozisyondadır. Tarım bilimi alanında liderlik edecek ziraat fakültelerine gereksinim vardır.
Tarımda teknik ve uygulama çalışmalarında ıslahata gereksinim var
Ziraî araştırma ve çalışmalara ayrılan kaynak günün koşullarına nazaran kâfi değildir. Ayrıyeten ayrılan kaynakların kullanımı da gereğince sonuç endeksli değildir. Ziraî araştırma ve geliştirme çalışmalarında, sonuç için, kesin gün ve tarih vermek sakıncalıdır. Zira verilen tarihte istenen sonuca ulaşılamamışsa o çalışma çöpe atılmaktadır. Uygulama alanlarında yapılan çalışmalarda ülkenin gereksinim duyduğu ziraî hususlarda, kâfi uygulama alanı ayrılmalıdır. Uygulama alanlarında maliyeti az olan ön proje çalışmaları çoğaltılmalıdır. Uygulamada iyi giden çalışma ve üretilen eserin başarısı ferdî görülüp yüceltilmemeli yahut ferdî, grupsal kaprislere kurban edilmemelidir. Tarım bölümünün şu anda en büyük handikabı, uygulamalarda kurumsal olarak var olurken, davranışta ferdî ve yetki merkezli davranmaktadır. Her durumda kurumsallıktan vazgeçilmemelidir.
Kaliteli üretimde ve yerli tohumculukta ıslahata gereksinim var
Ziraî üretim potansiyelimiz, eser bazında her yıl önemli değişkenlik göstermektedir. Bu durum kimi eserlerde yüksek derece ithalata kapı ortalarken, birtakım eserlerde üretim fazlalığı ekonomik olarak değerlendirilememektedir. Bu durumda hem çiftçi kaybetmekte hem ülke kaybetmektedir. Bu istikrar bir türlü sağlanamamaktadır. Ziraî üretimde aktüel, canlı, bölgesel ve eser bazında üretim planlaması yapmak mecburidir. Ayrıyeten eserlerin pazar imkanlarını ve pazara kadar ki sürecini izleyen bir kuruluş yoktur.
Tohumculuk, 15 sene öncenin mantığı ve mevzuatıyla yönetilmektedir. Tohumculuğa büyük düzey atlatacak fikriyle kurulan tohumculuk birlikleri kendi iç hesaplaşmalarının, günlük çıkar ve güç çatışmalarının kurbanı olmaktadırlar. Buna karşın devletin tarım bakanlığından daha çok yetki, hem de mali tarafı fazla olan yetki talep etmektedirler. Bunun sakıncaları ve tarımımızın geleceği açısından meçhullüğü iyi incelenmelidir. Bu haliyle tohumculuğun sivil ayağı topaldır ve gelecek vadetmemektedir.
Yerli tohum mevzuatı yetersizdir, uygulanabilir değildir. Öteki ilgili mevzuat ve işleyişle ilişkisi gerçek kurgulanmamıştır. Hala yerli tohumdan kast edilenin ne olduğu -körün Fil tanımı gibi- farklı algılanmakta ve farklı yorumlanmaktadır.
Tohum geliştirme ve ıslah çalışmaları sonlu sayıda araştırıcının sırtından gitmektedir. Gereken değer verilmeli ve araştırmacıların lehine düzenleme yapılmalıdır. Yapılacak düzenlemeler de ekonomik masraf tasasının karşılığı daha büyük ekonomik getiri olacaktır. Ziraat fakültelerinin potansiyeline karşın bu alanda çabucak hemen hiç olmamaları düşündürücüdür. Bu alandaki çalışmaların verimsizliğinin nedenleri araştırılmamakta ya da bilinen nedenler dikkate alınmamaktadır. Bu durum ülke dışından yeni tohum çeşidi getirmeyi mecbur kılmaktadır. Bu da bir çeşit bağımlılık ve ekonomik kayıptır.
Ziraî sivil toplum kuruluşlarında ıslahata muhtaçlık var
Tarımın her alanında büyüklü küçüklü ziraî birlikler, odalar, kooperatifler, vakıflar, dernekler, sendikalar, 15 milyona ulaşan üye sayısıyla devasa bir sivil toplum kuruluşu imparatorluğunu oluşturuyorlar. Lakin gerek devasa bütçeleri ve gerekse imkan ve insan potansiyelleri ile gereken fonksiyonelliği ortaya koyamıyorlar.
Büyük bir kısmı ya da en irileri, mevzuat kanalı ile mecburi üyelikle çiftçi ve üreticinin ödediği aidatlarla garantili varlıklarını devam ettiriyor. Fakat ziraî fonksiyonellikleri ve dala katkıları tartışmalı pozisyondan bir türlü kurtulamıyor. Bu halleri ile tarıma katkı sağlamak yerine tarıma yük oluyorlar. Hesabı tahsil etmede, başarıyı büyütmekte ve sahiplenmekte varlar lakin sorumlulukların hesabını vermeyi, bakanlığa ve küçük ölçekli çiftçiler yüklüyorlar.
Ziraî sivil toplum kuruluşlarında gönüllülük temelinin yerini büsbütün mecburilik almış durumdadır. Çiftçi yararını görse de görmese de birçok Ziraî STK’ya üye olmak zorunda bırakılmaktadır. Zira çabucak hemen tüm ziraî faaliyetler bu üyelikten geçmektedir. Elektrik, su, gaz aboneliği üzere çiftçi her kalem ziraî faaliyet için farklı bir ziraî odaya yahut birliğe üye olmak ve aidat ödemek zorunda bırakılmış durumdadır. Çiftçinin, üreticinin tek üyelikte toplanması zorunludur.
Gereğince disipline edilememiş, ferdî güdülerle hareket eden, emekli ziraatçı ve akademik unvanlı ziraatçı yatağı haline gelen, ülke tarımına katkıdan çok ek gelir elde etme mantıklı, mevzuat kaynaklı ömürlük saltanat yerleri haline gelen, tarıma katkı yerine tarımın sırtında bir yük halini alan ziraî STK’lar ülke tarımı için esaslı bir ıslahatı bekliyor.
Birçok ülkede tarım kooperatifleri başarılı bir halde işletilirken neden bizim ülkemizde ziraî kooperatifçilik bir türlü tutmuyor? Kooperatifçilikle ilgili düzenlemeler çok yetersiz ve ihmal edilmiş durumda. Ziraî Kooperatifçilik mevzuatı düzenlenmeli, kolaylaştırılmalı, fonksiyonel alanı genişletilmeli ve teşvik edilmelidir.
Ziraî işleyişte ve irtibatta ıslahata muhtaçlık var
Tarımda işleyiş birbirini tamamlayan ögelerden oluşmaktadır. Tarım dalını oluşturan tüm ögelerin birbirini etkilediği muhakkaktır. Birçok dalda olduğu üzere tarımda da bugün yapılması ihmal edilen bir husus yarın daha zorlayarak ve maliyetli olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarımın her kurumunda donanım ve işletim sistemi eksikliğinden çok işleyişteki eksiklik yahut verimsizlik çoklukla ferdî yetersizlik ve iletişimsizlik kaynaklıdır. Bir kurumda yerinde yapılan bir-iki değişiklikle o kurumda işler birden yoluna giriyorsa bu durum katiyetle seçim ve tercih problemidir. Ziraî işleyişte ve bağlantıda yapılacak yanlışsız ve yerinde tercihler tarım kesiminin işlerini kolaylaştıracaktır.
Çiftçilerin ve kırsalın desteklenmesinde ve kalkındırılmasında ıslahata muhtaçlık var
Kırsalda yaşayan ve tarımla geçimini sağlayan çiftçilerin toplumsal ve fiziki gereksinimlerinin gereğince sağlanamaması, ürettiği eserleri gerçek kıymetine satamaması insanları kırsaldan göçe ve tarımdan uzaklaşmaya zorlamaktadır. Bu nedenle de ziraî dayanaklar, ziraî üretimden çok insani gereksinimlere harcanmaktadır. Bunu olağana döndürmek için kırsalda yaşayan ve üreten çiftçiler için eğitim, toplumsal ömür üzere ögeleri içeren, toplumsal ve fiziki koşullarını düzeltici düzenlemelerin yanında çiftçiye öncelikle girdi takviyeli düzenlemelerle bütünlük içerisinde gerçekleştirilmelidir. Bu hususta ziraî STK’ların, eğitim ünitelerinin, toplumsal faaliyet sorumlularının ve bölgesel kuruluşların sorumluluk alması, aktif ve sürdürülebilir bir formda var olmaları, birlikte hareket etmeleri büyük değer arz etmektedir.
Burada anlatılanların birden fazla bilinmekte ancak kapsamlı ve tahlil odaklı bir biçimde dillendirilmemektedir. Ziraî alanda ıslahatın gerekliliği ortadadır. Bu ıslahat hudutlu sayıda ferdî çabalarla, tekdüzeleşmiş tarım mantığıyla, eksik yetkinlikle, tek merkezden anlayışıyla, eğitimi, bilimi, ekonomiyi, toplumsal ömrü, fiziki koşulları temaslı bir biçimde gereğince dikkate almadan gerçekleşecek bir husus değildir. Tarımla ilgili her ünite kendi varlığına ve potansiyeli uygun rolünü yanlışsız oynamak, uygulamadaki zorlukları göğüslemek zorundadır. Lakin bu türlü bir durumda ziraî ilerleme ve gelişmeden kelam edilebilir.
M. Murat GÜN
Memurlar