Milliyet’ten Ayşegül Kahvecioğlu’nun haberine nazaran: AK Parti’nin, iktidara geldiği 3 Kasım 2002 seçimlerinden 1.5 ay sonra 1982 Anayasası’nda 6. defa değişikliğe gidildi. Türkiye’yi AB üyelik müzakereleri sürecine götüren temel anayasa değişiklikleri ise 2004’te yapıldı. Değişiklikle, devlete kadın-erkek eşitliğinin yaşama geçmesini sağlama misyonu verilirken, idam cezası kaldırıldı. Milletlerarası antlaşmaların maddelerden üstün olduğu karara bağlandı; Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM) kapatıldı.
367 krizi
2006’da milletvekili seçilme yaşı 30’dan 25’e düşürüldü. 2007 ise AK Parti açısından anayasal manada büyük krizlerin yaşandığı bir yıl oldu. Nisan’da Meclis’te yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yaşanan 367 krizinin akabinde AK Parti, aldığı “erken seçim” kararıyla birlikte kritik düzenlemeler içeren bir anayasa değişikliği paketini Meclis gündemine getirdi. Periyodun Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer tarafından evvel veto edilen daha sonra referanduma götürülen anayasa değişikliği, yüzde 68.95 “evet” oyuyla yürürlüğe girdi.
Değişiklikle cumhurbaşkanını direkt halkın seçmesi karara bağlandı. Cumhurbaşkanının 7 yıl olan misyon müddeti 5 yıla indirildi; bir kimsenin iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilmesi mümkün hale getirildi. TBMM seçimlerinin 5 yıl yerine 4 yılda bir yapılması düzenlendi.
2010 referandumu
Anayasadaki en esaslı değişikliklerden bir oburu 2010’da büyük tartışmaların gölgesinde gerçekleşti. CHP ve BDP’nin boykot; MHP’nin de muhalefet ettiği değişiklik paketi Meclis’te 336 vekilin oyuyla tekrar referanduma götürüldü. Yüzde 57.88 “evet” oyuyla kabul edilen anayasa değişikliği ile 12 Eylül darbesini gerçekleştiren generallerin yargılanmasının önü açıldı. Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararları yargı kontrolüne sokulurken, askerlerin sivil mahkemelerde yargılanması mümkün hale getirildi. Tekrar yapılandırılan AYM ve HSYK’ya üye gönderme kriterleri değiştirildi. TBMM Lideri, Genelkurmay Lideri, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri kumandanları ile Jandarma Genel Kumandanı’nın da vazifeleriyle ilgili cürümlerden ötürü Şanlı Divan’da yargılanması mümkün kılınırken, Büyük Divan’ın kararlarına itiraz yolu açıldı. AYM’de siyasi partilerin kapatılmasına karar verilebilmesi için üçte iki oy çokluğu kaidesi getirildi. 2010 değişikliğiyle vatandaşlara AYM’ye ferdi müracaat hakkı tanındı.
Dokunulmazlıklar…
6-8 Ekim 2014’deki Kobani aksiyonlarından periyodun HDP Eş Genel Lideri Selahattin Demirtaş’ı sorumlu tutan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın parlamentoya yaptığı davetin akabinde bu defa belirli bir tarih aralığına ait olarak “dokunulmazlıkların kaldırılması”na yönelik anayasa değişikliği gündeme geldi. CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun, “içimize sinmese de dayanak vereceğiz” açıklamasından sonra, kelam konusu düzenleme 20 Mayıs 2016’da Meclis’te kabul edildi. Kasım’da Demirtaş ve Figen Yüksekdağ ile çok sayıda HDP milletvekili tutuklanarak cezaevine konuldu. MİT TIR’ları davasından yargılanmasına devam edilen ve 25 yıl mahpusa mahkum edilen CHP İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu, 14 Haziran 2017’de tutuklandı.
Sistem değişikliği
Cumhuriyet tarihinin en kıymetli anayasa değişikliklerinden biri 2017’de yapıldı. Halk oylamasına götürülen ve yüzde 51.41’e yüzde 48.59 oy oranıyla kabul edilen anayasa değişikliğiyle Türkiye, parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçti. Partili Cumhurbaşkanlığı mümkün hale getirildi. Başbakanlık kaldırıldı; yürütme yetkisi “devlet başkanı” sıfatıyla direkt Cumhurbaşkanına verildi. Cumhurbaşkanına, temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklar dışında Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilme yetkisi verildi. Milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkarıldı; seçilme yaşı 25’den 18’e indirildi. TBMM’de hükümetin kontrolünde faal rol üstlenen güvenoyu, gensoru yolları tarihe karıştı. Cumhurbaşkanlığı’na, son seçimde tek başına yahut birlikte en az yüzde 5 oy almış partilerin ve en az 100 bin seçmenin aday gösterebilmesi sağlandı.
‘Başörtüsü serbestisi’
Şubat 2008’de hazırlanan ve 411 milletvekilinin oyuyla Meclis’te kabul edilen iki unsurluk anayasa değişikliğiyle üniversitelerde başörtüsü yasağı kaldırıldı. Lakin bu düzenleme, CHP ve DSP’nin başvurusu üzerine AYM tarafından iptal edildi.
OHAL’de kararname yetkisi
Cumhurbaşkanının, bir cürüm işlediği savıyla TBMM’de 301 vekilin imzasıyla hakkında soruşturma açılması; 400 vekilin oyuyla Büyük Divan’a sevk edilebilmesi mümkün kılındı. Cumhurbaşkanının misyonda bulunduğu müddette işlediği sav edilen kabahatler için vazifesi bittikten sonra da bu unsurda karara bağlandı. Cumhurbaşkanına vekalet vazifesi TBMM Lideri’nden alınarak yeni oluşturulan Cumhurbaşkanı Yardımcılığı makamına devredildi. TBMM üyesi olmayan Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yasama dokunulmazlığı getirildi. İkinci periyodunda Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanının bir kere daha aday olabilmesi mümkün kılındı. OHAL ilan etme yetkisinin devredildiği Cumhurbaşkanının, “temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler” hakkında sınırlamalara tabi olmaksızın kararname çıkarabilmesi sağlandı. Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek Yönetim Mahkemesi kaldırıldı. HSYK ve AYM’nin üye yapısı yine değiştirildi. Ulusal Güvenlik Konseyi’ne (MGK), Cumhurbaşkanı yardımcılarının da katılması sağlandı; Jandarma Genel Kumandanı ise, konsey üyeliğinden çıkarıldı.
Erdoğan’ın çıkışıyla tekrar gündeme gelen anayasa değişikliğinde Cumhurbaşkanı yemininin tekrar yazılabileceği, Cumhurbaşkanlığı seçim sistemi ve yüksek yargıyla ilgili teknik birtakım düzenlemelerin yapılabileceği konuşuluyor.
Memurlar
