Birçok ülkede uygulanmaya başlanan koronavirüs aşısının birinci fazı Türkiye’de uygulanmaya başladı. Kovid-19’a karşı çeşitli ilaç etken hususlarının geliştirilmesi üzerine araştırmalarını çalışma grubu ve iş birliği paydaşlarıyla sürdüren İKÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Pınar Obakan Yerlikaya, aşı çeşitlerinin iki ana başlıkta incelendiğini söyledi. Yerlikaya, birçok kişinin aşı uygulamasına ait soru işaretleri olduğuna dikkat çekerek aşı uygulamasının yan tesirleri ve belirtileriyle ilgili de bilgi verdi.
“AŞININ KORUYUCULUĞUNDA GENETİK FAKTÖR”
Viral hastalıklar dışında virüslerle tetiklenen rahim ağzı, karaciğer üzere kimi kanser cinslerinin engellenmesinde de aşılamanın kritik rol oynadığını tabir eden Doç. Dr. Yerlikaya, “Son devirde Kovid-19 hastalık etmeni olan SARS-COV-2’ye yönelik geliştirilen aşılardan bahsedilirken yüzde koruyuculuk terimini basında bireyler okumaya ve duymaya başladı. Geliştirilen aşıların yüzde 62 ile yüzde 95 ortasında hami olduğu açıklanıyor. Aşının yüzde üzerinden koruyuculuk terimi aşıyı olan 100 kişinin kaçının hastalıktan aşı sayesinde korunacağını açıklıyor. Yani şayet bir aşı yüzde 90 kollayıcı ise, aşılanan 100 bireyden 90’ı hastalıktan korunuyor demektir” diyerek bir aşıda kollayıcı tesirin hudutlarını anlattı.
Aşı geliştirilmesinde her vakit yüzde 100 koruyuculuk olarak yola çıkılsa da bunun pek mümkün olmadığının altını çizen Doç. Dr. Pınar Obakan Yerlikaya, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Toplumu oluşturan bireylerin genetik yapıları farklı olabilir ve virüse karşı geliştirecekleri yanıtlar da farklılık gösterebilir. Aşıların aktifliği bu nedenle değişkenlik gösterir. Kızamık ve kızamıkçık aşıları için iki doz sonrası aktiflik yüzde 99 iken, kabakulak için bu oran yüzde 80 olarak açıklanmıştır. Kimi aşıların ise vakitle etkinliklerinin düştüğü de gösterilmiştir. Yapılan toplumsal bağışıklık çalışmaları göstermiştir ki, bir aşıda esirgeyici tesirden kelam etmek için makul bir hudut yoktur. Örnek olarak bu kıymet influenza için yüzde 33-44, kızamık için yüzde 92-95 olarak belirtilmiştir. Bu noktada aktiflik ne kadar yüksekse hastalıktan korunmanın o kadar tesirli halde olacağı düşünülmelidir zira yüzde bedelin yüksek olması daha çok kişinin immun olmasına ve pandeminin de o kadar tesirli biçimde sonlandırılmasına yardımcı olacaktır.”
AŞI CİNSLERİ İKİ ANA BAŞLIKTA İNCELENİYOR
Kovid-19 aşı çalışmalarıyla birlikte merak edilenbir öbür bahsin aşı cinsleri olduğunu söyleyen Doç. Dr. Yerlikaya, aşıların genel olarak konvansiyonel (klasik) ve biyoteknolojik olmak üzere iki ana başlıkta incelendiğini belirterek, “SARS-COV-2’ye karşı geliştirilen aşıların hem klasik hem biyoteknolojik usuller izlenerek tasarlanıyor. Sinovac firmasına ilişkin CoronaVac inaktif bir aşıdır. İnaktive edilen SARS-COV-2, aşı formunda bireylere uygulandığında bağışıklık sistemi karşılık geliştirmektedir. BioNtech/Pfizer iştiraki ile geliştirilen BNT162 aşısı ise RNA aşısıdır. RNA aşılarının daha süratli ve az maliyetle üretilebilme avantajları bulunmaktadır” diyerek koronavirüs aşısıyla ilgili de bilgi verdi.
Aşıların geliştirilmesini takiben birinci olarak laboratuvar ortamında (in vitro olarak çeşitli hücreler üzerinde) ve deney hayvanlarında (in vivo) test edilip akabinde istekli beşerlerle yapılan klinik denemelere geçildiğini söyleyen Doç. Dr. Yerlikaya, aşının geliştirilme süreciyle ilgili şöyle konuştu:
“Geliştirme bir sonuç değil, bir süreç. Artan sayıda gönüllerle faz I-II-III ve IV çalışmaları gerçekleştirilerek aşının çalışması, dozu, güvenliği ve koruyuculuğu hakkında bilgi toplanır. Bu basamaklarda gerçekleştirilen geri dönüşlerle aşının en aktif haline getirilmesi için geliştirilir. Faz çalışmalarından sonra ise bilimsel kıymetlendirme ve sıhhat otoritelerinden alınan müsaadelerle geniş çapta üretim gerçekleşerek uygun stratejiler doğrultusunda bireyler aşılanır. Kovid-19 salgını kapsamında aşıların değerlendirilme mühleti ABD’de FDA ve Avrupa’da EMA tarafından kısaltılmıştır. Faz çalışmalarını takiben aşının güvenliği ve yan tesirleri bilgileri daima olarak kıymetlendirilir. Aşıların geliştirme süreçleri hasebiyle devam eder. Bilhassa virüslerin mutasyon geçirme kapasiteleri ile gerçek orantılı olarak değerlendirmeler yapılır.”
AŞINI YAN TESİRLERİ VE BELİRTİLERİ NELER?
Aşıların yan tesirlerinin çoklukla sık görülen ve ender görülenler olmak iki temel başlıkta sınıflandırıldığını belirten Doç. Dr. Pınar Obakan Yerlikaya, “Genel manada tüm aşılar için sık görülen yan tesirler ortasında enjeksiyon yerinde ağrı, şişlik ve kızarıklık gelişmesi, kas ağrısı, baş ağrısı, halsizlik, yorgunluk sayılabilir. Ender görülen yan tesirler ise aşının tipine bağlı olarak gelişebilir. Anafilaksi (alerjik şok), trombosit sayısında azalma, havale, çevresel uyaranlara yanıt vermeme üzere tepkiler sayılabilir. Yan tesirlerin anlaşılabilmesi için bilhassa faz çalışmalarında gönüllüler, plasebo alan kümeyle mukayeseli olarak uygulama sonrasında belli dönemlerle bu tepkiler bakımından izlenirler” halinde konuştu.
Pek çok araştırma kümesinin aşı ve ilaç çalışmalarını muvaffakiyet ile yürüttüğünü belirten Doç. Dr. Yerlikaya, “Kovid-19 Türkiye Platformu aşı ve ilaç sanal konferasında da paylaşıldığı üzere şu anda ülkemizde desteklenen dokuz farklı konvansiyonel ve biyoteknolojik aşı adayının bulunduğunu ve çalışmaların devam ediyor. Test kitlerinin geliştirilmesi basamağında dikkat edilmesi gereken aşikâr atılımlar var. Teşhisle ilgili süreçlerde ise moleküler biyoloji ve genetik kısmı mezunları, etkin halde çalışıyor. Bireylerin özverisi, aşılama süreçlerinin stratejik olarak sürdürülmesi ve bilim insanlarının gayretiyle bu süreç en kısa vakitte atlatabilir” diyerek kelamlarını sonlandırdı.
Memurlar
