Bursa’nın İznik ilçesinde 100 yılın keşfi olarak bilinen bazilikada yapılan su altı hafriyatları 2 bin yıllık tarihe ışık tutuyor. 6 yıl evvel suların çekilmesiyle havadan tesadüfen görüntülenen 20 metre açıkta ve 5 metre derinlikteki bazilikada yapılan arkeolojik hafriyatlar titizlikle sürüyor. Kazılarla gün yüzüne çıkarılan Apollon tapınağı, senato sarayı ve Neophytos ismine 4. yüzyılda inşa edilen kiliseden oluşan yapı, gökyüzünden ve su altından görüntülendi. Su altında çalışmalarını sürdüren arkeologların bazilikanın içinden çıkardıkları eserler dikkat çekiyor. Mahallî idareler bölgenin ikinci Göbeklitepe olması için harekete geçti.
2014 yılında havadan çekilen fotoğraflar sayesinde İznik Gölü içerisinde fark edilip daha sonra yapılan araştırmalar sonucunda 2 bin yıllık bazilika olduğu keşfedilen tarihi yapıdaki su altı hafriyatları büyük bir titizlikle sürdürülüyor. 15 kişilik su altı arkelog grubuyla yapılan çalışmaların son imgelerine İHA grubu ulaştı. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda bazilikada 3 evreli bir nizam olabileceği üzerinde duran uzmanlar, Hristiyanların birinci konsülünün yapıldığı senatonun burada yapılmış olabileceği üzerinde duruyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın müsaadesi ile İznik Müze Müdürlüğü Başkanlığı tarafından sürdürülen bazilika hafriyatının danışmanlığını yapan Uludağ Üniversitesi Arkeoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Mustafa Şahin, “Şu anda elde ettiğimiz datalara nazaran Hazreti İsa’dan sonra 2. yüzyıldan başlayarak burada bir yapı kompleksi mevcut. Ancak asıl kıymetli olan kısım Hazreti İsa’dan sonra 4. yüzyılın sonlarında inşa edilen bazilika yapısı. Onu da 2016’da yapmış olduğumuz hafriyatlarda elde ettiğimiz datalara nazaran çok rahat bir halde söyleyebiliyoruz. 2014 yılında keşfedilen ve şu anda mimarisi ile temel kalıntılarıyla bize ulaşan yapı birinci olarak Hazreti İsa’dan sonra 390 yılında yapılmış ve günümüze kadar ulaşan yapı bu, fakat altında, yani öncesinde öteki evrelerin olduğunu görüyoruz” dedi.
Türkiye’nin en kıymetli su altı hafriyatının İznik gölündeki bazilikada gerçekleştirildiğini vurgulayan Şahin, “Bugüne kadar Türkiye’de yapılan su altı çalışmalarında yapının değişik alanlarında sondaj hafriyatları yapıldı. Onun dışında mimariye yönelik rastgele bir hafriyat kelam konusu değil. Bilhassa ben burada hafriyatlarda yüksek lisans ve doktora öğrencilerimizle çalışmak istiyorum. Bunun sebebi ileride iç sularımızda araştırma yapabilecek uzmanlar yetiştirmek ve iç sularla ilgili bir su altı araştırmaları merkezi kurmaktır. Böylelikle su altı arkeolojisini Türkiye’nin gölleri ve ırmaklarını de kapsayacak biçimde yaygınlaştırmaya katkı sağlamak” diye konuştu.
“Kamu yapısı olarak kullanılıyordu”
Bazilika denildiğinde ekseriyetle Hristiyanlık devrinde kilise yapılarının ana plan sisteminin akla geldiğini belirten Prof. Dr. Mustafa Şahin, “Roma İmparatorluğu periyodunda bazilika kamu yapısı olarak kullanılıyor. Mahkeme, stantların yapıldığı galeriler üzere değişik işlevlerde karşımıza çıkıyor. Şunu merak edebilirsiniz bir kamu yapısı çeşidi, neden dini yapıya dönüştü? Onun sebebini de şu formda açıklamak mümkün: Hristiyanlık resmi din kabul edilince, Hristiyanlığa inananlar o denli bir mimari geliştirelim ki, bir evvelki Pagan inancının tapınak mimarisinden farklı olsun. Onların tapınaklarını hatırlatmasın kanısıyla bu türlü bir şey yapıyorlar. Tasarım olarak 3 neftten ya da 3 koridordan oluşuyor. Taraf olarak doğu-batı istikametine uzanması gerekiyor” dedi.
“Birinci konsül burada toplanmış olabilir”
Bazilikanın içindeki dini yapının kime ilişkin olduğunu tespit etmek için araştırmaların sürdüğünü vurgulayan Şahin, “15 yaşında öldürülen Aziz Neophytos ismine 4. yüzyılda inşa edilen kilise, hafriyat yaptığımız yapı olmalı. İznik Hristiyanlar için çok değerli bir merkez. Bunun en kıymetli sebebi 1. ve 7’nci konsüllerin burada toplanmış olmasıdır. 1. konsilin nerede toplandığı bilinmiyor. Senato sarayından bahsediliyor lakin bilindiği kadarıyla hiç bir imparator burada yaşamamış. Dolayısı ile İznik’te saray yapısının olması ihtimali çok sıkıntı. Mevzuyla ilgili yaptığımız çalışmalarda Vatikan Sistine Şapeli’nde 1. konsül resmedilmiş. Yani konsüllerle ilgili çizimler var. Duvarlarda bu fotoğraflarda toplantı yapılan yer, sur dışında, göl kıyısında olan bir yer. Su altındaki yapının pozisyonu göz önünde bulundurulursa, toplantı burada bir salonda yapılmış olabilir. Bu soruya yanıt bulmaya çalışılıyoruz. Biz o konsülün toplandığı yapıyı bulabilirsek, İznik’e din turizmi açısından çok değerli bir fırsat sunmuş olacağız” dedi.
“Bazilika 3 evreli bir düzen”
Şahin, kelamlarını şu halde sürdürdü:
“Burada 3 evreli bir tertip olabilir. En altta Apollon tapınağı, onun yanında Neophytos martiriumu (şehitliği), son kısımda Neophytos bazilika kilisesi var. 394 yılında, Doğu Roma İmparatoru Theodosyus’un fermanıyla Hristiyanlık resmi din olurken, Pagan dininin bütün yapılarının kullanımı yasaklanıyor. Göl altında bulmuş olduğumuz kalıntılar da yapının 390’dan sonra yapıldığını gösteriyor. En son evrede de kilise yapısı kelam konusu. İznik, Bizans İmparatorluğunun doğuya açılan kapısı. İstanbul’dan gelen askerler İznik limanından çıkarak karaya hareket etmişler. Biz burada hafriyata başlayınca bir grup ihbarlar gelmeye başladı. Biz bunları kıymetlendirerek birkaç noktada misal halde yapı kalıntıları olduğunu gördük. Hafriyat olmadığı için şu anda tam olarak ne olduğunu bilemiyoruz. Bu cins alanların da ziyan görmemesi için Bursa Kültür Varlıklarını Muhafaza Şurası’na gerekli başvuruyu İznik Müze Müdürlüğüyle birlikte yaparak müdafaa altına aldırdık.”
Göbeklitepe olma yolunda ilerliyor
Geçtiğimiz Perşembe günü İznik Belediye Lideri Kağan Mehmet Usta, Bursa Büyükşehir Belediyesi Dış Bağlar Dairesi Lideri Abdülkerim Baştürk, İznik Müze Müdürü Arkeolog Ahmet Türkmenoğlu, Prof. Dr. Murat Taş, İznik Hafriyat Bilimsel Danışmanı Prof. Dr. Mustafa Şahin, Bursa Vilayet Kültür ve Turizm Müdürü Kamil Özer ile Bursa Büyükşehir Belediyesinin Akıllı Şehircilik ve İnovasyon Dairesi Başkanlığı, Turizm ve Tanıtma Şube Müdürlüğü, Tarihi ve Kültürel Miras Şube Müdürlüğü, Arge Şube Müdürlüğü ile Bursa Kültür Turizm ve Tanıtma Birliği temsilcileri Bazilika gündemiyle biraraya geldi. Geniş iştirakli toplantıda dünya kamuoyu tarafından ‘100 yılın keşfi olarak’ nitelendirilen Bazilika’nın ziyarete nasıl açılabileceği masaya yatırıldı. Hafriyat çalışmalarının sürdüğü Bazilika ziyarete açılmamış olsa da turizm açısından dünyanın merakla takip ettiği alanlar ortasında yer alıyor.
Toplantıda, 100 yılın keşfi olarak nitelendirilen İznik Gölü’ndeki Bazilika’nın Göbeklitepe’de uygulanan modele benzeri bir yaklaşımla tarihe ve tabiata ziyan vermeyecek bir yüzer iskele ve destekleyici tanıtım yerleriyle ziyarete açılabileceği konusunda fikir birliğine varıldı ve farklı kurumların yetki alanı içerisinde kalması nedeniyle proje oluşturma ve ilgili kurumlardan gerekli müsaadelerin alınması için gerçekleştirilecek sürecin Bursa Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde başlatılmasına karar verildi. Çalışmalar belirli bir noktaya getirildiğinde Bursa Büyükşehir Lideri Alinur Aktaş’a sunulacak ve bahis hakkındaki ayrıntılar kamuoyuyla paylaşılacak.
Dünyanın gözü İznik’te olacak
Surları,kapıları, müzeleri ve tarihi yerleriyle çok kıymetli bir bölge olan İznik’te bazilikanın ziyarete açılmasının bütün dünyanın ilgisini çekeceğini tabir eden İznik Belediye Lideri Kağan Mehmet Usta, “İznik su altı Bazilikası dünyanın en değerli 10 arkeolojik buluşundan birisidir. Şu anda hafriyat çalışmaları devam etmektedir. Bizlerde bu büyük yapıtı kamuoyuna açmak için Büyükşehir Belediyesi ile birlikte çalışmaktayız. Bakanlığa sunulacak proje kapsamında 2021 yılı Haziran ayında açılacağını düşünüyorum. Güzel olsun” dedi.
Memurlar
