Yunanistan, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de tekraren yinelediği diyalog davetlerine karşın müzakere masasına oturmamak için ön şartlar dayatmaya çalışıyor.
Fransa üzere bölge dışı aktörlerin Türkiye’ye karşı kışkırttığı Atina idaresi, krizin tahlili için Ankara ile direkt diyalog kurmak yerine tansiyonu daha da körükleyecek adımlar atmakta ısrar ediyor.
Doğu Akdeniz’de yaşanan gerginliğin kökeni, Yunanistan’ın neden Türkiye ile diyaloğa yanaşmadığı, Fransa’nın bölgede tansiyonu artıran tavrının gerisinde neler olduğu ve milletlerarası aktörlerin krize bakışı 5 soruda derlendi.
1-) DOĞU AKDENİZ’DEKİ GERGİNLİK NASIL ALEVLENDİ?
Doğu Akdeniz’de gerginliğin fitili birinci defa, Kıbrıs Rum kesitinin adanın etrafındaki doğal zenginlikleri işletmek için kuzeydeki Türk tarafının türel ve legal haklarını hiçe sayarak milletlerarası muahedeler yapmasıyla ateşlendi.
Batılı şirketler, hükümetlerinin de takviyesini alarak Rumlarla geniş bir alanda doğal gaz araştırma ve sondajlarına girişti.
Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) adanın etrafındaki zenginliklerin Kıbrıs problemine adil ve kalıcı bir tahlil getirilmesiyle tüm halkın yararına sunulması gerektiği tarafındaki ihtarlarına hususun muhataplarınca yıllar uzunluğu kulak tıkandı.
Doğu Akdeniz’de büyük hidrokarbon alanlarının varlığı keşfedildikçe bu zenginlikleri işletmek isteyen bölge ülkeleri, Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) mutabakatları yapmaya yöneldi.
2003’te Mısır, 2007’de Lübnan, 2010’da İsrail ile kelamda MEB mutabakatları imzalayan Kıbrıs Rum idaresine karşı Türkiye ve KKTC’nin ikazları sürdü.
Rum idaresi, Batılı şirketlerle Türkiye ve KKTC’nin hak sahibi olduğu alanlarla çakışan halde hidrokarbon alanında çalışmalarına devam etti.
Mısır, Yunanistan, Rum idaresi ve İsrail, Kahire’de oluşturdukları Doğu Akdeniz Gaz Forumu üzerinden Türkiye, Libya ve Lübnan üzere aktörleri saf dışı bırakmaya çalıştı.
KKTC ve Türkiye, iyi niyetli bir açılım yaparak Birleşmiş Milletler (BM) aracılığıyla Rum tarafına hidrokarbon kaynakları konusunda ortak bir komite kurulması önerisi sundu. Böylelikle adada adil ve kalıcı bir tahlil bulunana kadar kaynakların karşılıklı uzlaşma çerçevesinde meselesiz formda işletilmesi ismine yeni bir formül bulunabilecekti.
Lakin Avrupa Birliği’nin (AB) dayanağını ardında gören Rum idaresi iş birliğine açık olmadığını gözler önüne serdi.
2-) SEVİLLA HARİTASINI ÖNE SÜREREK TÜRKİYE’YE KARŞI NE YAPILMAK İSTENİYOR?
Sevilla haritası, Rum-Yunan ikilisinin Türkiye’yi Akdeniz kıyılarına hapsederek izole etme hayallerinin temel araçlarından biri olarak kullanılıyor.
İspanya’nın Sevilla Üniversitesi beşeri denizcilik coğrafyası alanında uzman Prof. Juan Luis Suarez de Vivero tarafından hazırlandığı için üniversitenin ismiyle anılan bu harita, Yunanistan’ın Ege ve Akdeniz’de kıta sahanlığı olarak hak argüman ettiği alan ile Kıbrıs Rum idaresinin 2004 yılında duyuru ettiği MEB’in hudutlarının AB’nin resmi sonları olduğunu öne sürüyor.
Bu haritanın argümanına nazaran, Meis Adası’ndan başlayan Yunan kıta sahanlığı güneye hakikat Akdeniz’in ortasına kadar iniyor ve Türkiye’ye Antalya körfezi dışında bir çıkış fırsatı tanımıyor.
Türkiye, yüz ölçümü 10 kilometrekare olan, Anadolu’ya 2 kilometre, Yunan ana karasına ise 580 kilometre uzaklıkta olan bir adanın 40 bin kilometrekare genişliğinde kıta sahanlığı alanı yaratmasının rasyonel ve memleketler arası hukuka uygun bir tez olmadığını vurgulayarak bu argümanları reddediyor.
3-) YUNANİSTAN, NEDEN TÜRKİYE’NİN DİYALOG DAVETLERINE KULAK TIKIYOR?
Yunanistan’ın, ada modüllerini “ana kara” üzere varsayarak uzaklık unsuruna nazaran yaptığı açıklamaların memleketler arası hukukta karşılığı bulunmuyor.
Milletlerarası hukukta kıta sahanlığı ve MEB sınırlandırmasında uzaklık prensibi bir kural olarak zikredilmiyor.
Gerek memleketler arası hukuk gerek BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’ndeki temel kural “hakça paylaşım” prensibi.
Bu unsura nazaran, adalara ana karalara kıyasla daha az kıta sahanlığı yahut MEB alanı verilebiliyor. Hatta adalar büsbütün çevrelenebiliyor.
Bu noktada adaların büyüklüğü, cephe uzunlukları, pozisyonu, ana karalardan ne kadar uzak oldukları üzere birçok faktör dikkate alınıyor.
Bu bağlamda haksızlığının farkında olan Atina, Türkiye ile müzakere masasına oturmaya çekiniyor, diyalog kurulması için Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sismik araştırma ve sondaj faaliyetlerini sonlandırması koşulunu koşuyor.
Yunanistan, Türkiye ile ortalarındaki mevzunun “sadece kıta sahanlığının belirlenmesi sorunu” olduğunu ileri sürerek hukuk temelinde ve hakça yapılacak bir müzakerenin önünü tıkamak için bölgede tansiyonu artıracak tahriklerini sürdürüyor.
Türkiye, diyaloğa hazır olduğunu belirterek, iyi niyet gösterisi olarak sismik araştırma yapan Oruç Reis gemisini süreksiz periyodik olarak geri çekmişti.
Gözler AB Periyot Lideri Almanya’nın davetiyle gerçekleşecek Türkiye-Yunanistan görüşmelerine çevrilmişken, Yunanistan sürpriz formda görüşmelerden bir gün evvel Mısır ile deniz yetki sonlandırması mutabakatı imzalamış ve tansiyon tekrar tavan yapmıştı.
Yunanistan, bu adımının üstüne Fransa ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile Girit Adası’nın güneyinde yaptığı ortak askeri tatbikatlarla tansiyonu daha da yükseltmişti.
Bu süreçte Türkiye, iyi komşuluk alakalarının gereği olarak Yunanistan’ı tekraren masaya davet etmiş lakin Atina idaresi her seferinde bu davetleri görmezden gelmişti.
4-) FRANSA, DOĞU AKDENİZ’DE YUNANİSTAN’I KIŞKIRTARAK NEYİ HEDEFLİYOR?
Bölge dışı bir aktör olan Fransa, Almanya’nın orta buluculuk uğraşlarını çiğneyerek bu kriz üzerinden Doğu Akdeniz’de “rol kapma” teşebbüsleriyle dikkati çekiyor.
Bu bölgeyi “kırmızı çizgi” olarak niteleyen Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, gerek Yunanistan ile giriştiği ağır ortak askeri tatbikat trafiği gerekse Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın şahsında Türkiye’yi maksat alan açıklamalarıyla adeta yangına körükle gidiyor.
Atina’yı kışkırtarak Yunanistan’ı askeri harcamalarını artırması tarafında “yüreklendiren” Macron, bu ülkeye 18 Rafale tipi savaş uçağı satışıyla “krizi fırsata çeviren” tavrının birinci meyvesini almaya hazırlanıyor.
5-) ÖTEKI MEMLEKETLER ARASI AKTÖRLER HANGİ DURUMDA DURUYOR?
Yunanistan’ın bölgedeki hukuk dışı konumuna karşı AB ülkelerinin ortak bir siyaset belirleyemedikleri görülüyor.
Avrupa ülkeleri, “AB dayanışması” ismi altında Yunanistan ve Kıbrıs Rum idaresine “destek” bildirileri verse de çok sayıda ülke, kelam konusu krizde ikili sıkıntıların diyalogla çözülmesi gerektiği vurgusunu yapıyor.
Yunanistan ve Kıbrıs Rum idaresinin AB nezdinde ısrarla lisana getirdiği yaptırım seçeneğine soğuk bakan ülkelerin başında İtalya ve İspanya geliyor.
İki NATO üyesi ülke olan Türkiye ve Yunanistan ortasında “eşit mesafe” siyaseti gözeten ABD, son periyotta bölgedeki rolünü Fransa’ya kaptırmış görünüyor.
ABD Lideri Donald Trump idaresi, sıkça “diplomasi” davetleri yapıyor lakin iç siyasetteki mevzular nedeniyle krize yükünü koymaktan uzak bir görünüm sergiliyor.
Washington idaresinin krizdeki tavrına dair en somut işaret olarak Kıbrıs Rum idaresine yıllardır uyguladığı silah ambargosunu bu devirde kısmi olarak kaldırma kararı alması oldu.
Tansiyonun düşürülmesinde en fonksiyonel platformlardan biri olması gereken NATO da oluşuma liderlik eden ABD’nin sessizliği nedeniyle tahlil ismine yetersiz bir pozisyonda bulunuyor.
Öbür yandan Atina idaresinin, NATO nezdinde Türkiye ile ortak tahlile yanaşmayıp tahlili AB nezdinde Türkiye’ye karşı uygulanacak yaptırımlarda araması da ittifak bünyesindeki tahlil ihtimalini zora sokan ögeler ortasında yer alıyor.
Memurlar
