Kaş ilçesindeki Patara Antik Kenti’nde, 32 yıl evvel Akdeniz Üniversitesi’nden Prof. Dr. Fahri Işık ve eşi Havva İşkan Işık tarafından başlatılan hafriyatlarda bugüne kadar yüzlerce tarihi eser ortaya çıkarıldı. Bu yapıtlardan en kıymetlilerinden biri de M.S. 64 yılında Roma İmparatoru Nero tarafından yaptırılan deniz feneri. 2000 yılında devrin hafriyat lideri Prof. Dr. Fahri Işık tarafından tespit edilen ve daha sonra hafriyat başkanlığını devralan Prof. Dr. Havva İşkan Işık tarafından ortaya çıkarılan fenere ilişkin, 2 bin 500 özgün taş bulunuyor.
26.5 METRE YÜKSEKLİĞİNDE
Likya Birliği’nin uzun yıllar başşehirliğini yapmış Patara Antik Kenti, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca 2020 yılında ‘Patara Yılı’ olarak tema ilan edildi. Bu kapsamda, 1481 yılındaki sarsıntı ve tsunamide tamamının yıkıldığı düşünülen deniz feneri, tamamlanan 6 metre podyumun üzerine, yüksekten düşme nedeniyle statik açıdan kullanılması mümkün olmayan taşlar yenileriyle değiştirilerek inşa ediliyor. Uygulama ihalesi ise Antalya Valiliği Yatırım İzleme ve Uyum Başkanlığı (YİKOB) Kültür Varlıkları Müdürlüğü tarafından yapıldı.
540 YIL EVVELKİ TSUNAMİDE YIKILDI
15’inci yüzyılda Rodos sarsıntısı ve bu nedenle Akdeniz’de oluşan tsunami nedeniyle yıkıldığı düşünülen deniz fenerinin, yine inşasından sonraki yıllarda mümkün sarsıntı yahut tsunamide yıkılmaması için de teknik rapor hazırlandı. İstanbul Teknik Üniversitesi’nden (İTÜ) Dr. Cenk Üstündağ tarafından hazırlanan rapor doğrultusunda rekonstrüksiyonda çelik spiral, çelik boru, çelik tijler, saf epoksi reçinesi yapıştırıcı, karbon fiber hasır donatı, yüksek dirençli doğal hidrolik kireç bağlayıcılı harç üzere materyaller kullanılacak.
2 BİN 500 TAŞIN RÖNTGENİ ÇEKİLDİ
Deniz fenerinin uzun yıllar süren hafriyatlarda çıkartılan 2 bin 500 taşın, alanda kurulan taş hastanesinde tek tek röntgeni çekilip, laboratuvarda yapılan fiziki ve kimyasal incelemelerin akabinde yapay zeka teknolojileri de kullanılarak, bilgisayar programı yardımıyla özgün yerleri belirlendi. Prof. Dr. Havva İşkan’ın mimarlık takımıyla birlikte şahsen alanda çalıştığı rekonstrüksiyon sürecinin bilim danışmanı Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Mimarlık Kısmı Lideri Dr. Şahabettin Öztürk, hafriyatlarda çıkartılan yaklaşık 2 bin 500 taşın üç boyutlu olarak lazer çalışmalarının yapıldığını, bütün boyutlarının tarandığını açıkladı.
BİN YILA YAKINDIR TOPRAK ALTINDAYDI
Dr. Öztürk, taşların fenerin yıkılmasından sonra kum altında kaldığını, bugün tekrar inşasında taşların korunmuş olmasının büyük avantaj sağladığına dikkat çekti. Çabucak yan tarafında kurulan taş hastanesinde her taşın fizikî ve kimyasal özelliğinin laboratuvarda tahlil edildiğini kaydeden Dr. Öztürk, “Birinci derecede delil niteliği olmasa da Nero devrine ilişkin kimi sikkeler üzerinde de fenerin genel pozisyonuyla ilgili birtakım datalardan yararlanıldı. Çokgen ve dikdörtgen taşlardan içbükey ve dışbükey yüzeylerle çalışılan taşlar, pozisyonlarını fakat gerçek yerlerine oturtulduğunda karşılıyor. Çalışmanın uzun sürmesinin sebebi taş hastanesindeki taşların tek tek röntgenlerin çekilerek iç kısmında doku kaybı var mı yok mu, tahlilleri yapıldı. Çürük olanların kullanılmaması, sağlamların ise birebir kullanılması gerekiyor” dedi.
YAPAY ZEKA TEKNOLOJİSİ
Taşların orjinal yerlerinin belirlenmesi için yapı sistemi yazılımı olan Revit programı kullanıldığını anlatan Dr. Öztürk, “Bütün bilgiler programa işlendi. Yaklaşık 2 bin 500 taşın bilgisayar ortamında birçok deneme-yanılma tekniğiyle yüzde 80-90 uygunluğu tespit edildi. Kanaatimce elde ettiğimiz ön bilgi yüzde 80 oranında orjinal taş, yüzde 20 oranında da yeni taş kullanılacağı varsayılmaktadır. Böylece deniz feneri tekrar ayağa kaldırılacak ve bu onarım değil rekonstrüksiyon süreci, yani yapıyı tekrar kurma anlamında” diye konuştu.
DÜNYADA ÖRNEĞİ YOK
2 bin yıllık bir deniz fenerinin yaklaşık yüzde 80 oranında yepyeni taşlarıyla yine inşası bakımından Türkiye’deki birinci uygulama olduğunu da belirten Dr. Öztürk, yüzde 80’i özgün gereç kullanılan dünyada da hiçbir örneği olmadığını açıkladı. Dr. Öztürk, “Bu manada birinci uygulama diyebileceğimiz değerli bir yapıdır. Yaklaşık 26.5 metre yüksekliğinde, 6 metre çapında silindirik bir gövde üzerinde üst sarmal halde çıkan mimari bir yapı dokusu” dedi.
NERO’NUN İTİBAR PROJESİ
Roma İmparatoru Nero’nun itibar projesi olduğu belirtilen deniz fenerinin üzerinde, kimin tarafından yapıldığı, imal tarihiyle ilgili altın harflerle yazıt bulunuyor. Hafriyatlarda çıkarılan taş yazıtlarda, Patara Meclisi ve Patara halkının devrin valisi Sextus Marcius’a hitaben, ‘Likya halkını 8 yıl boyunca hiç rüşvet almadan, hakça yönettiğiniz için ve kentimizi hoş yapılarla süslediğiniz için teşekkür ederiz’ yazısı yer alıyor.
‘ÜLKEMİZ KOZMİK KIYMETTE BİR ANIT YAPITA DAHA KAVUŞACAK’
Deniz fenerinin hafriyatını yapan Prof. Dr. Havva İşkan Işık da şunları söyledi:
“Sayın Kültür ve Turizm Bakanımızın önermesi ve Cumhurbaşkanımızın onayı ile kabul edilen 2020 Patara Yılı’nda Antalya Valiliği ve Yatırım İzleme ve Uyum Başkanlığı tarafından başlatılan çalışmalarımız tamamlandığında, ülkemiz üniversal pahada bir anıt yapıta daha kavuşacaktır. Hepsine, bir bilim insanı olarak şükranlarımı sunuyorum. Antalya’nın simgelerinden biri olmaya aday fenerimiz için çalışmalarımızı çok disiplinli biçimde ve yüksek teknolojiden yararlanarak sürdürüyoruz. Roma İmparatorluğu’nun itibar yapılarından biri olan bu fenerin üzerinde Nero, ‘Denizcilerin selameti için yaptırdım’ demektedir. Biz de bu feneri ülkemize ve bu ülkenin kahraman denizcilerine armağan etmenin kıvancını yaşayacağımız gün için çalışıyoruz.”
Memurlar
